Z
- Zamość – miasto w południowo-wschodniej Polsce. Podczas kampanii wrześniowej zostało zdobyte przez Niemców do 15 września 1939 roku. Następnie toczyły się tu walki, które następnie nazwano bitwą pod Tomaszowem Lubelskim. Po zajęciu miasta Niemcy rozpoczęli eksterminację ludności, wprowadzając masowy terror względem mieszkańców Zamojszczyzny. We wrześniu 1942 roku zorganizowali tutaj obóz przejściowy dla wysiedleńców w tego rejonu. 25 sierpnia 1944 roku Zamość został wyzwolony przez jednostki Armii Czerwonej z 1 Frontu Ukraińskiego.
- Związek Sowiecki – państwo w Europie Wschodniej, stolica Moskwa. Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich istniał od 31 grudnia 1922 roku. Obejmował swym zasięgiem tereny od Azji Wschodniej aż po Białoruś i Ukrainę. Przed II wojną światową ZSRS nawiązał przyjazne stosunki z hitlerowskimi Niemcami, mimo iż nowy partner Związku Sowieckiego był nastawiony antykomunistycznie. 23 sierpnia 1939 roku ministrowie spraw zagranicznych obu krajów podpisali układ o nieagresji i przyjaźni, dołączając do niego tajny protokół, który przewidywał podział Polski. W związku z tym ZSRS wsparł agresję hitlerowską na Polskę, wkraczając w jej granice 17 września. To przesądziło o losach kampanii wrześniowej. Zwycięstwo padło łupem koalicji niemiecko-sowieckiej. W następnych latach Związek Sowiecki rozwijał swój potencjał militarny, szykując się do nieuchronnego starcia z dotychczasowym sojusznikiem. Wojna Zimowa, toczona z Finlandią na przełomie 1939 i 1940 roku wykazała bowiem niezwykłą słabość Armii Czerwonej i brak odpowiedniego przygotowania do walk, szczególnie na tak ciężkim terenie. Na wyniki sowieckiej armii rzutował też brak doświadczonych dowódców, których likwidowano w latach stalinowskiej czystki w wojsku. Tym samym Armia Czerwona wymagała stałego dopracowywania i rozwoju. 22 czerwca 1941 roku Niemcy zaatakowały sprzymierzeńca, rozpoczynając wojnę na froncie wschodnim. Po początkowych niepowodzeniach w grudniu 1941 roku Sowieci rozpoczęli kontrofensywę, oddalając zagrożenie od szturmowanej Moskwy. Przeciwnatarcie przyniosło spodziewany efekt. Następnie o wyniku kampanii zadecydowały zwycięskie bitwy o Stalingrad, pod Kurskiem czy przełamanie blokady Leningradu. Tym samym Armia Czerwona ruszyła na zachód, wyzwalając kolejne tereny okupowane do tej pory przez III Rzeszę. Wśród państw oswobodzonych przez Sowietów znalazła się również Polska, gdzie Stalin postanowił zainstalować podległe sobie władze komunistyczne, które w przyszłości miały doprowadzić do całkowitej uległości Polski względem ZSRR. Na początku maja 1945 roku Armia Czerwona zdobyła stolicę Niemiec, Berlin. Tym samym zakończyła swój marsz w stronę Oceanu Atlantyckiego. W konsekwencji kraje Europy Środkowej i Wschodniej stały się satelitami Związku Sowieckiego a sam ZSRS jednym z największych mocarstw świata. W sierpniu armia sowiecka uderzyła na Japończyków, pomagając sojuszniczym Amerykanom w pokonaniu wspólnego wroga. Wysiłek Sowietów spowodował nie tylko wyzwolenie ich kraju i odepchnięcie zagrożenia, ale i zdecydowanie wpłynął na losy całej wojny, bezpośrednio obniżając zdolności militarne Niemiec, także na froncie zachodnim. Dyktator Związku Sowieckiego Józef Stalin był też obecny na wszystkich trzech konferencjach Wielkiej Trójki, mając kluczowy wpływ na przebieg wojny oraz kształtując powojenny świat wraz z przedstawicielami Wielkiej Brytanii oraz Stanów Zjednoczonych. Po zakończeniu II wojny światowej rozpoczął się okres tzw. Zimnej Wojny prowadzonej między rywalizującymi ze sobą USA i ZSRR. Związek Sowiecki poniósł też najwyższe straty – 20 300 tys. ludzi, w tym ponad 12 milionów żołnierzy, zginęło w czasie wojny.
Ź
Ż
- Żytomierz – miasto w zachodniej części Ukrainy. W jego rejonie toczyły się walki od 24 grudnia 1943 do 14 stycznia 1944 roku między 1 Frontem Ukraińskim a niemiecką 4 Armią Pancerną gen. Hotha. W wyniku walk 31 grudnia wyzwolony został Żytomierz, a w dwa tygodnie później front ustabilizował się na linii Sarny – Lubar – Żaszków – rejon Kaniowa.
