Zwycięskie kampanie militarne umożliwiły niemieckiej III Rzeszy podbicie niemal połowy Europy. Część zajętych obszarów została bezpośrednio wcielona do Rzeszy, tworząc tzw. Wielkie Niemcy (niem. Grossdeutschland). Na pozostałych ustanowiono niemiecką administrację, tworząc rozległe obszary podporządkowane Rzeszy, ale formalnie niewchodzące w jej skład. Wreszcie w niektórych państwach niemiecka władza miała charakter przejściowy bądź też opierała nie na okupowaniu obszaru, lecz na zainstalowaniu posłusznych, satelickich władz ściśle współpracujących z Berlinem. W konsekwencji omówienie okupacji państw Europy musi uwzględniać specyfikę i zróżnicowanie środków podjętych przez niemieckich nazistów do sprawowania nadzoru nad zdobyczami militarnymi i politycznymi.
Agresja i pierwsze ofiary
Pierwszą ofiarą niemieckiej agresji padła Austria, którą w marcu 1938 roku wcielono do Rzeszy. W tym wypadku trudno mówić o okupacji, zwłaszcza że społeczeństwo austriackie wspierało Niemców w trakcie II wojny światowej. Prześladowania ze strony totalitarnego reżimu dotknęły przede wszystkim ludność żydowską i przeciwników politycznych partii nazistowskiej. Zaskakiwać może wysoki odsetek Austriaków służących w niemieckich obozach koncentracyjnych oraz zbrodnicze zaangażowanie szeregu nazistowskich działaczy austriackiego pochodzenia (w tym m.in. Adolf Hitler, Ernst Kaltenbrunner, Adolf Eichmann). Ze względu na niejednoznaczność postawy Austriaków przed przyłączeniem do III Rzeszy oraz ich wiele przykładów wspierania nazistów w czasie wojny Austria oceniana jest zarówno jako ofiara agresji, jak i poplecznik III Rzeszy.
Zabór Sudetów, a następnie rozbiór Czechosłowacji były wstępem do długotrwałej okupacji Czech, Moraw i Śląska. Niemcy stosunkowo łagodnie potraktowali wschodniego sąsiada, zezwalając na pozostawienie marionetkowych władz z prezydentem Emilem Hachą na czele, części administracji oraz utworzenie Państwa Słowacja z kolaborującym ks. Josefem Tiso jako prezydentem. Reżim okupacyjny dotyczył przede wszystkim akcji wymierzonych w ludność żydowską oraz nielicznych członków podziemia.
Okupacja ziem polskich była przez siły niemieckie była jednym z największych dramatów okresu II wojny światowej. Część zachodnich ziem polskich została wcielona do Rzeszy, z pozostałych utworzono Generalne Gubernatorstwo zarządzane przez niemiecką administrację. To właśnie na okupowanych ziemiach polskich Niemcy dokonali największych zbrodni oraz skonstruowali system masowej eksterminacji ludności żydowskiej i polskiej. Ponad pięć lat niemieckich rządów było dla Polski okresem całkowitej dewastacji, ogromnych strat sięgających niemal 40% przedwojennego majątku narodowego, śmierci do 6 mln obywateli i niemal całkowitego zniszczenia stolicy państwa Warszawy w wyniku walk oraz celowej polityki okupanta. Niemieckie ludobójstwo na ziemiach polskich to wydarzenie bez precedensu. Zakładane w tamtym rejonie obozy koncentracyjne i obozy śmierci odpowiadały za blisko 3 mln ofiar. Mimo ogromu cierpienia i nieustannych prześladowań ze strony Niemców, Polacy powszechnie angażowali się w ruch oporu, tworząc największą i najlepiej zorganizowaną organizację podziemną w Europie.
Kontynuacja terroru
Szczególnie okrucieństwo Niemcy wykazywali również w stosunku podbitych ziem Związku Radzieckiego. Nacierające na kierunku wschodnim siły niemieckie przeprowadzały masowe egzekucje, koncentrując się przede wszystkim na ludności pochodzenia żydowskiego, ale także na żołnierzach Armii Czerwonej i ludności cywilnej. Wobec ogromu popełnionych zbrodni trudno nawet szacunkowo ustalić liczbę ofiar okupacji. Według wielu historyków mogła ona przekraczać 20 mln ludzi, z czego niecałe 10 mln przypada na straty wojskowe. Obszary Związku Radzieckiego znajdowały się pod niemiecką kontrolą przejściowo i posiadały jedynie doraźną administrację okupacyjną. Okupacja Norwegii i Danii przez nazistowskie Niemcy nie była obliczona na fizyczne wyniszczenie narodów, lecz na sprawowanie kontroli nad doskonale ulokowanymi państwami Skandynawii. Nie oznacza to jednak braku prześladowań ze strony okupanta. Ze względu na nieliczną populację Żydów w Norwegii zaledwie kilkaset osób zostało deportowanych i trafiło do niemieckich obozów koncentracyjnych. Niemcy starali się wykorzystać przede wszystkim ekonomiczny potencjał państw skandynawskich, odbierając znaczną część produkowanych w Norwegii i Danii dóbr. Istniejące w tym rejonie fabryki podporządkowano produkcji militarnej wspierającej nazistowską machinę wojenną. Formalnie Norwegia zachowała szczątkową niezależność, a na czele marionetkowego rządu stanął kolaborant Vidkun Quisling. W Danii pozostawiony rząd nie miał większych uprawnień, a na jego czele stawali współpracujący z ruchem oporu i duńskim królem politycy.
Na terytorium Holandii, Belgii i Luksemburga Niemcy wprowadzili własną administrację. Ich okupacyjne działania koncentrowały się przede wszystkim na wyłapywaniu i transportowaniu na wschód ludności żydowskiej oraz walce z niewielkim, ale prężnym ruchem oporu. Ziemie holenderskie zostały określone jako Reichskommissariat Niederlande, a zarząd sprawował komisarz Arthur Seyss-Inquart. Z kolei na terytorium Belgii utworzono obszar zarządu wojskowego, któremu nadano nazwę Militärverwaltung in Belgien und Nordfrankreich.
Okupacja Francji powinna zostać podzielona na dwa okresy. Po przegranej kampanii w czerwcu 1940 roku północno-wschodnie tereny zostały zajęte przez wojska niemieckie. Z południowo-zachodniej części ziem francuskich utworzone zostało marionetkowe państwo Vichy zarządzane przez kolaborujący z nazistami rząd Philippe’a Petaina. W pierwszym okresie reżim okupacyjny był stosunkowo niski, a rygorystyczne prawa dotyczyły przede wszystkim izolowanej i więzionej ludności żydowskiej. W listopadzie 1942 roku na ziemie Vichy wkroczyły wojska niemieckie. Także w tym wypadku okupacja nie była elementem eksterminacyjnego planu. Francja stanowiła dla Niemców dodatkowy rezerwuar dóbr ekonomicznych.
Okupacja obszarów położonych na Półwyspie Bałkańskim zdecydowanie bardziej przypominała wydarzenia w Polsce, choć wprowadzony tam reżim ustępował zbrodniczym rozwiązaniom stosowanym przez Niemców na okupowanych terytoriach Polski i Związku Radzieckiego. Powszechne stały się masowe rozstrzeliwania i pacyfikacje, szczególnie mocno uwidaczniające się w stosunku do ludności żydowskiej. Z obszaru Bałkanów masowo deportowano Żydów, których następnie kierowano do obozów koncentracyjnych. Przejściowo pod niemiecką okupacją znalazły się także Węgry, gdzie kolaboracyjne władze doprowadziły do wysiedlenia kilkuset tysięcy Żydów. Większość z nich trafiła następnie do obozów śmierci. W 1944 roku wojska niemieckie zajęły również Bułgarię i Rumunię. Państwa regionu zostały następnie wyzwolone przez siły sowieckiej Armii Czerwonej.
Zdjęcie tytułowe: Aresztowani Polacy – w środku widoczny ks. Kazimierz Stepczyński – czekający na rozstrzelanie na Starym Rynku w Bydgoszczy we wrześniu 1939 roku. Źródło: Wikipedia, domena publiczna.
