Rok wydania – 2021
Autor – Volker Ullric
Wydawnictwo – Prószyński i S-ka
Liczba stron – 848
Tematyka – druga część monumentalnej biografii Adolfa Hitlera autorstwa Volkera Ullricha – tym razem autor koncentruje się na okresie II wojny światowej, dogłębnie analizując życie i decyzje niemieckiego dyktatora.
W 2015 roku mieliśmy przyjemność recenzować bardzo dobrą pierwszą część monumentalnej biografii Adolfa Hitlera autorstwa Volkera Ullricha. 1023 strony! Kawał lektury – momentami ciężkiej, bo nasączonej detalami, momentami niezwykle interesującej właśnie ze względu na przywiązanie autora do szczegółów, a przy tym kwestii nieoczywistych. Ullrich potrafił przekuć w atuty to, co u wielu historyków dość stereotypowo wiąże się z przynudzaniem. Wysoka ocena była zasługą zarówno dokładności, jak i autorskiego podejścia do biografii nazistowskiego przywódcy. Większość tych określeń można by śmiało powtórzyć w omówieniu drugiej części opracowania. Czytało mi się ją nieco łatwiej, co jednak niekoniecznie przekłada się na wartość merytoryczną. Powodem jest zapewne zakotwiczenie w tej części historii, którą rozumiem lepiej – historii II wojny światowej. Być może właśnie powszechność tej wiedzy, ogólna dostępność źródeł i wielokrotne analizy działań i zachowań Hitlera sprawiają, iż druga część pracy Ullricha wydaje się odrobinę słabsza.
Na początek kilka uwag technicznych. Żałuję, że przypisy – a jest ich co niemiara i mają spore znaczenie dla lektury – nie zostały zaprezentowane na stronach, do których się odnoszą. Byłoby łatwiej je śledzić i analizować. Brakuje nieco zdjęć archiwalnych, ale przy tak dobrze napisanej książce nie zwraca się na to uwagi. Nie miałem poczucia przytłoczenia faktami, poszczególne fragmenty czytało mi się naprawdę płynnie. Polskiego odbiorcę powinny zainteresować informacje na temat naszego kraju. Ullrich pisze o Polakach obiektywnie, trafnie ocenia politykę eksterminacyjną Niemiec na okupowanych ziemiach polskich. Innowacją były dla mnie wiadomości o tym, że jeszcze we wrześniu 1939 roku Hitler nie miał sprecyzowanych planów co do Polski, a nawet przewidywał utworzenie marionetkowego państwa (co oczywiście pojawiało się w historiografii, ale nie w zestawieniu z tym, że nie miał klarownego podejścia do Polski i Polaków – tutaj nasi historycy są konkretniejsi i zdecydowanie wyrażają eksterminacyjne założenia kampanii przeciw Polsce).
Ullrich ponownie zabiera nas za kulisy świata wykreowanego przez nazistów i samego Hitlera. Koncentruje się na wielu różnorodnych aspektach, które częściowo składają się na elementy standardowej biografii, a częściowo są próbą szerokiego spojrzenia na system władzy w Niemczech i funkcjonowanie nazistowskich struktur. Szczególnie cenne wydają się analizy poświęcone procesom decyzyjnym zapadającym na szczytach nazistowskiej władzy, nawet jeśli czasami nie odnoszą się bezpośrednio do Hitlera. Pamiętajmy, że to on wykreował ten system, był za niego odpowiedzialny i nim sterował.
Pod pewnymi względami komentarze autora są mniej odkrywcze niż te, z którymi mogliśmy się zapoznać w pierwszej części opracowania. Jest to naturalne ze względu na popularność tematu wśród historyków. Nie ma co zarzucać Ullrichowi (co zdarza się niektórym czytelnikom), iż do drugiej części biografii się nie przyłożył. Nie odniosłem takiego wrażenia. Uważam, iż pozorne poczucie powierzchowności analizy bierze się z doświadczenia odbiorców. Fachowców od okresu dwudziestolecia międzywojennego jest zdecydowanie mniej niż ekspertów od II wojny światowej.
Dowodem na moją tezę niech będą niektóre komentarze samego autora, który analizując decyzje podejmowane przez Hitlera stwierdza, że „musiał on chyba zmądrzeć” lub wykazywał „skłonność do przeceniania własnych sił”. Zwraca także uwagę na szereg cech charakteru, które zawsze są ważnym aspektem oceny osobowości. Ullrich, owszem, czasem odchodzi od samego Hitlera, ale służy to ukazaniu szerokiej perspektywy jego życia. Smutny epilog jest także ostrzeżeniem, które świadomy odbiorca powinien dostrzec w biografii Adolfa Hitlera, odkrywając, „jak cienka jest powłoka dzieląca cywilizację od barbarzyństwa i do czego zdolni są ludzie, gdy unieważnienie wszystkich norm państwa prawa i zasad moralnych pozwala im bez ograniczeń dysponować życiem innych”.
Ocena:
