Wybuch II wojny światowej przekształcił antysemickie pogromy w proces zorganizowanej, koordynowanej przez państwo eksterminacji narodu żydowskiego. Proces ten był kontynuacją rasistowskiej polityki III Rzeszy. Po latach prześladowań i przyzwyczajania niemieckiego społeczeństwa do antyżydowskich wystąpień, naród był gotowy do wsparcia zbrodniczego planu.
Pierwsza faza
Agresja na Polskę umożliwiła Niemcom niemal natychmiastowe akcje wymierzone w ludność żydowską. Już 8 września w Będzinie spalono żywcem 200 Żydów stłoczonych w miejscowej synagodze. Powszechnie stało się zastraszanie i upokarzanie ludności żydowskiej. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa Żydów znakowano Gwiazdą Dawida, rozpoczęto również proces ich izolacji od reszty społeczeństwa. Okupant koncentrował się również na zaborze żydowskiego mienia.
W pierwszej fazie wojny egzekucje nie miały charakteru skoordynowanej akcji, były raczej organizowane samorzutnie przez członków poszczególnych oddziałów niemieckich. Dopiero wraz ze wzmocnieniem niemieckiej administracji na ziemiach polskich przystąpiono do kolejnej fazy działań. We wrześniu 1939 roku szef Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) Reinhard Heydrich nakazał koncentrowanie ludności żydowskiej w rejonie większych miast. Na ich terenach tworzono odizolowane dzielnice nazywane gettami umożliwiające skoncentrowanie Żydów w jednym miejscu i ich separację od reszty społeczeństwa. 8 października 1939 roku utworzono pierwsze na okupowanych ziemiach polskich getto w Piotrkowie Trybunalskim. Łącznie na okupowanych ziemiach polskich utworzono około 400 jednostek tego typu. Warto podkreślić, że Niemcy tworzyli getta także w innych krajach Europy, w państwach okupowanych i satelickich. W grudniu 1941 roku Niemcy przystąpili do stopniowej likwidacji gett. Mieszkańców wywożono do niedawno powstałych obozów koncentracyjnych lub mordowano na miejscu.
Okupacja Związku Radzieckiego
Sytuacja ludności żydowskiej uległa znaczącemu pogorszeniu po rozpoczęciu niemieckiej kampanii militarnej przeciwko Związkowi Radzieckiemu. Polityka władz okupacyjnych opierała się od tej pory niemal wyłącznie na masowej eksterminacji. W dyrektywie określającej sposób prowadzenia działań wprost zapisano konieczność likwidacji wszystkiego, co jest związane z Żydami lub bolszewizmem. Ciężar działań został przeniesiony na oddziały Einsatzgruppen funkcjonujące w ramach Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA). Podstawowym zadaniem specjalnie do tego celu przeszkolonych grup było wyłapywanie i mordowanie elementu uznawanego przez III Rzeszę za przeznaczony do wyniszczenia. We wrześniu 1941 roku oddział Paula Blobela wymordował ponad 30 tys. Żydów w miejscowości Babi Jar na terenie dzisiejszej Ukrainy. Scenariusz masowych egzekucji był zazwyczaj podobny – więźniów gromadzono w jednym miejscu, a następnie rozstrzeliwano. Ciała zrzucano do masowych grobów, często kopanych przez samych więźniów. Łączna liczba ofiar Einsatzgruppen w latach 1941-45 szacowana jest na 1,25 mln osób, z czego aż 1,03 mln przypada na ludność żydowską. Od 1942 roku, w celu usprawnienia systemu masowej eksterminacji, Niemcy zaczęli korzystać przede wszystkim z systemu obozów śmierci, gdzie instalowano komory gazowe i krematoria do mordowania więźniów i utylizowania ciał.
Fotografia: pierwszy transport więźniów do obozu koncentracyjnego w Auschwitz w 1940 roku (Wikipedia/IWM, domena publiczna).
