Tytuł – Himmler. Zbrodniarz gotowy na wszystko.
Rok wydania – 2023
Autor – Roger Manvell, Heinrich Fraenkel
Wydawnictwo – RM
Liczba stron – 304
Tematyka – biografia Heinricha Himmlera, jednego z najważniejszych współpracowników Adolfa Hitlera i kluczowych dygnitarzy współtworzących totalitarny system III Rzeszy.
Ocena – 7,0/10
Wydawnictwo RM niemal w jednym czasie wypuściło na rynek dwie książki biograficzne poświęcone kluczowym nazistom. W związku z tym na świeżo po lekturze życiorysu Josepha Goebbelsa przeszedłem do opracowania na temat Heinricha Himmlera, którego osobiście uważam za postać jeszcze bardziej odrażającą i pozbawioną większości cech, które Goebbelsowi można by zaliczyć na plus, gdyby nie to, że był zwyczajnym zbrodniarzem. Przypadek Himmlera jest zatem jeszcze prostszy do rozstrzygnięcia, a podtytuł książki autorstwa Rogera Manvella i Heinricha Fraenkela mówi sam za siebie: „Zbrodniarz gotowy na wszystko”. Znaczną część komentarzy, jakie pisałem przy okazji biografii Goebbelsa, mógłbym tutaj wprost przepisać. Zainteresowanych czytelników odsyłam zatem do wcześniejszej recenzji, a przy okazji w kilku zdaniach skrót najważniejszych informacji.
Książki powstawały krótko po wojnie, co sprawia, że w obydwu przypadkach dostajemy sporo wspomnień wydobytych od świadków zdarzeń, w praktyce najbliższego otoczenia nazistowskich dygnitarzy. W przypadku „Himmlera” nie ma tylu dokumentów archiwalnych, autorzy w większym stopniu bazowali na źródłach drugiego stopnia. I to widać, książka zawiera oczywiście sporo spostrzeżeń Manvella i Fraenkela, ale nie ma charakteru stricte analitycznego, co przy lekturze „Goebbelsa” traktowałem jako istotny atut ze względu na oryginalność źródeł. Tutaj mam z kolei niedosyt wiedzowy, gdyż opracowanie wyraźnie przegrywa ze współczesnym podejściem do biografii.
Bardzo interesująco prezentują się informacje na temat dzieciństwa i dojrzewania Himmlera, które w znacznym stopniu ukształtowały jego późniejszą ścieżkę. Nie jest to może jakaś szczegółowa analiza, ale w zupełności wystarcza, by poznać konstrukt psychiczny Himmlera, jego motywację, specyficzną wizję świata, mocno zakorzenioną w literalnym podejściu do nazistowskiej ideologii. Himmler został zaprezentowany jako człowiek znacznie prostszy niż większość kluczowych ideologów NSDAP, pozbawiony wielu atutów intelektualnych, zakompleksiony, ale przy tym szalenie ambitny i bezgranicznie wierny idei. To właśnie ta patologiczna momentami wiara zaprowadziła go na szczyt.
Autorzy spoglądają na Himmlera z wielu perspektyw, malując obraz człowieka owładniętego wizją czystości krwi i rasy, budującego swoje zaplecze na micie elity, co zresztą w pewnym okresie udało się mu osiągnąć (wykreował bowiem legendę wyjątkowości nazistowskich służb). Ciekawie nakreślono też powiązania na szczytach nazistowskich władzy, co w przypadku Himmlera obejmuje przede wszystkim jego relacje z Heydrichem czy Kerstenem. Plus za obfite relacje dotyczące życia prywatnego Himmlera, w tym jego sporego temperamentu seksualnego – ten wątek świetnie pokazuje, jak wielka hipokryzja towarzyszyła nazistowskim elitom, których życie często nie przystawało do promowanych oficjalnie wartości.
Niewątpliwie minusem biografii jest spłycenie wielu istotnych wątków, a w niektórych wypadkach odejście od głównej osi narracji i uzupełnienie jej wątkami pobocznymi, które bez odpowiedniej podbudowy i tła historycznego nie pozwalają na pełne zrozumienie przekazywanych wiadomości. Wspomniane powiązania poszerzają narrację, ale u czytelników nie w pełni obeznanych z tematem mogą wprowadzać zamieszanie. Mimo iż narracja pod względem językowym stoi na bardzo dobrym poziomie, sama kompozycja książki nie zawsze jest idealna, a wnioski prezentowane przez autorów czasem spłycają bardzo skomplikowane realia świata wykreowanego przez nazistów, z Himmlerem na czele. Można by nawet zadać pytanie, jak to możliwe, że taki nudziarz, pozbawiony atutów mógł „kręcić” niemal całym systemem bezpieczeństwa III Rzeszy. Nie jestem przekonany, czy akurat w tej biografii uzyskamy odpowiedź.
Jest zatem przeciętnie, choć zarówno do warstwy merytorycznej jak i językowej nie można się przyczepić. „Himmler. Zbrodniarz gotowy na wszystko” to interesująca, ale nieco spłycona biografia człowieka, którego możemy uznać za klucz do zrozumienia patologicznego fenomenu nazizmu. Gdy Manvell i Fraenkel pisali swoją książkę, musiała uchodzić za niezwykle cenny dokument. Dziś jest po prostu jednym z wielu.
Ocena – 7,0/10
