Kazimierz Pużak (1883-1950) – polski działacz socjalistyczny, polityk, jeden z kierowników Rady Jedności Narodowej. Używał pseudonimu „Bazyli”, zdradziecko pojmany przez Sowietów i osądzony w procesie szesnastu.
Urodził się 26 sierpnia 1883 roku w Tarnopolu. Jego rodzicami byli Wojciech i Marcela z Chrycynów. W Tarnopolu uczęszczał do gimnazjum. Już tam zaangażował się w działalność polityczną i niepodległościową, gdyż wraz z kolegi organizował tajną organizację. Stąd też wzięła się jego późniejsza fascynacja ruchem socjalistycznym. Po zdaniu matury w 1905 roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Lwowskim (wydział prawa), jednak nie ukończył ich, poświęcając się dla pracy politycznej. Już w 1904 roku wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1905 i 1906 roku był jednym z współtwórców PPS – Frakcja Rewolucyjna. Pużak mocno zaangażował się w działalność swojej partii. Był w tym czasie współpracownikiem późniejszego przywódcy II Rzeczypospolitej Józefa Piłsudskiego. W 1911 roku został aresztowany przez Rosjan (jako jeden z nielicznych działaczy PPS pozostał w zaborze rosyjskim po rewolucji). Skazano go na sześć lat więzienia. Z twierdzy szliselburskiej wyszedł dopiero w 1917 roku. W tym samym roku zaangażował się w rewolucję październikową. W 1918 roku powrócił do Polski, gdzie ponownie włączył się w życie polityczne, rozpoczynając po raz kolejny działalność socjalistyczną. Miła ku temu lepsze możliwości niż w czasach zaborczych. Pełnił funkcję sekretarza generalnego PPS. Jędrzej Moraczewski mianował go sekretarzem stanu Ministerstwa Poczta i Telegrafów w jednym z pierwszych powojennych gabinetów II RP. W latach 1919-35 Pużak był posłem na sejm z ramienia PPS w Zagłębiu Dąbrowskim i okręgu częstochowskim. W 1921 roku wszedł w skład Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS. Jako polityk sprzeciwiał się wojnie polsko-bolszewickiej, domagając się porozumienia między obydwoma sąsiadami. Mimo tyo orzucał jakąkolwiek myśl o porozumieniu z komunistami. W lipcu 1920 roku miał spory udział w kształtowaniu Rządu Obrony Narodowej, a miesiąc później został wiceprzewodniczącym Robotniczego Komitetu Obrony Warszawy. Po przewrocie majowym z 1926 roku Pużak coraz bardziej tracił zaufanie do polityki Piłsudskiego, co spowodowało jego ostateczny rozbrat polityczny z ekipą rządzącą. W drugiej połowie lat trzydziestych nie sprawował on już ważnych funkcji dyplomatycznych, co świadczyło o izolacji przeciwników politycznych ekipy sanacyjnej. Mimo iż w 1939 roku Polska Partia Socjalistyczna proponowała powołanie rządu koalicyjnego, ekipa rządząca nie zaakceptowała pomysłów.
W momencie wybuchu II wojny światowej Pużak znajdował się w Warszawie. Po zakończeniu kampanii wrześniowej zdecydował się on na rozpoczęcie działalności konspiracyjnej. 26 września Warszawski Okręgowy Komitet Robotniczy PPS, na wniosek Zygmunta Zaremby, rozwiązał swoją działalność. Dopiero po kilkunastu dniach od decyzji Komitetu Wykonawczego przywrócono działanie partii, przechodząc jednocześnie do konspiracji. Organizacja otrzymała nazwę Centralne Kierownictwo Ruchu Mas Pracujących Miast i Wsi – Wolność, Równość, Niepodległość. Ukazywało się również specjalne pismo WRN, które poznano pod tytułami „Informator” oraz „Tydzień”. Pużak pełnił wtedy funkcję sekretarza generalnego, przewodniczącym został Tomasz Arciszewski, natomiast Zaremba był odpowiedzialny za propagandę. Jednocześnie poza granicami kraju rozwinął działalność Komitet Zagraniczny PPS. Dzięki aktywności przywódców partii udało się utworzyć Gwardię Ludową, która w 1940 roku miała swoje siatki w największych miastach Generalnego Gubernatorstwa. Mimo powstania WRN, część byłych działaczy PPS pozostawała poza sferą wpływów Pużaka i Zaremby, decydując się na działalność na własną rękę. Efektem tych działań było niewątpliwie powstanie organizacji Polscy Socjaliści, opozycji dla WRN. Pużak objął stanowisko komendanta Gwardii Ludowej, bojówek PPS-WRN, co dało mu zwierzchnictwo nad najsilniejszą reprezentacją zbrojną jego ugrupowania i niewątpliwie podniosło jego prestiż jako podziemnego przywódcy. Jako przedstawiciel swojej partii wszedł w skład Politycznego Komitetu Porozumiewawczego i w lutym 1940 roku został jego przewodniczącym. Następnie organizacja ta została przekształcona w Krajową Reprezentację Polityczną i wreszcie w marcu 1944 roku na Radę Jedności Narodowej. Tam również kierownictwo objął Pużak. Jego autorytet wzrastał, także poza granicami Polski, gdzie działacze emigracyjni doceniali i szanowali Pużaka. Wyrazem tego było raczej symboliczne mianowanie następcą prezydenta Władysława Raczkiewicza dokonane w 1944 roku. Pużak był nadal nieprzejednanym przeciwnikiem współdziałania z komunistami i opowiadał się za zdecydowaną walką o niepodległość Polski i niezależność ojczyzny. Jako członek i prezes Rady Jedności Narodowej Pużak odpowiadał po części za wybuch powstania warszawskiego. Było to o tyle ważne, iż wielokrotnie szukano później winnych klęski, a podziemie polityczne przyłożyło niewątpliwie rękę do zagłady stolicy. Sytuacja Pużaka i jego kolegów skomplikowała się mocno, gdy do rozgrywki o sformowanie polskiego rządu przystąpili Sowieci. Wraz z postępowaniem ofensywy Armii Czerwonej coraz szersze kręgi zataczała inwigilacja środowisk patriotycznych i niepodległościowych w okupowanym kraju. Szczególnego znaczenia nabrała kwestia podjęcia się rokowań z Sowietami przez Radę Jedności Narodowej. Podziemny parlament zdecydował się na zaakceptowanie postanowień konferencji jałtańskiej, choć sprzeczne było to z dotychczasową polityką. 21 lutego 1945 roku wydano odpowiedni dokument zatwierdzający akt końcowy konferencji. W marcu rozpoczęły się rozmowy prowadzone z Sowietami. Ci nie mieli zamiaru rokować z Radą Jedności Narodowej, a jedynie zwabić w pułapkę jej działaczy. 27 marca do Pruszkowa udali się główni przywódcy Polskiego Podziemia, wśród nich Pużak. Tam zostali zapakowani do samolotu i wywiezieni do Moskwy wbrew własnej woli. W Związku Radzieckim NKWD dokonało aresztowania i umieściło Polaków na Łubiance. W dniach 18-21 czerwca 1945 roku, po pokazowym procesie szesnastu, w którym Sowieci sądzili przywódców Polski Podziemnej, Pużak został skazany na 1,5 roku więzienia. Karę odbył i w 1946 roku powrócił do Warszawy. Niestety, niedługo cieszył się wolnością, gdyż komunistyczne władze uwięziły go ponownie po dwóch latach od zakończenia pierwszej kary. Zarzucono mu zdradę państwa. Pużak został skazany na 10 lat więzienia i osadzony w Rawiczu. Podczas procesu nie przyznał się do winy, ponieważ nie miał sobie nic do zarzucenia. Szczególnie w kwestii działalności antypaństwowej. Był bowiem gorącym patriotą. W Rawiczu odsiadywał wyrok. Zmarł 30 kwietnia 1950 roku w tamtejszym więzieniu. Pochowano go na Cmentarzu na Powązkach. Ceremonia pogrzebowa wyglądała bardzo ubogo, ponieważ dopuszczono do niej tylko najbliższych zmarłego. Pośmiertnie odznaczono go w 1996 roku Orderem Orła Białego.
