Wojna na Pacyfiku jest rozpatrywana najczęściej w kontekście starć japońsko-amerykańskich, choć objęła swoim zasięgiem większość państw Azji, Australii i Oceanii. Ze względu na zróżnicowanie walk, ich dynamikę i znaczenie Pacyfik stał się kluczowym teatrem działań okresu II wojny światowej.
Wojna przed wojną
Konflikt w tym rejonie został zapoczątkowany już w latach trzydziestych, a jego źródłem była ekspansywna polityka militarna Japonii. W 1931 roku cesarstwo zaatakowały obszar Mandżurii, tworząc marionetkowe państwo Mandżukuo. W 1937 ofiarą agresji padły Chiny. Japonia rozpoczęła tym samym długą i wyniszczającą kampanię naznaczoną licznymi zbrodniami wojennymi. Nie była jednak w stanie podporządkować sobie całego terytorium Chin, gdzie powstał prężny i liczny ruch oporu Kuomintangu z Czang Kaj-szekiem na czele. W 1939 roku japońska ekspansja zatrzymała się na Chałchin-goł, gdzie radziecka Armia Czerwona powstrzymała marsz wrogich wojsk w kierunku północnym. Niepowodzenie zastopowało nieco tempo japońskich podbojów militarnych i ukierunkowało je w stronę południa Azji i kolejnych archipelagów, czemu sprzyjała sytuacja w Europie. Agresywna polityka III Rzeszy była dla Japonii okazją do podporządkowania posiadłości kolonialnych mocarstw europejskich. Skoncentrowane na obronie przed niemiecką ekspansją Francja i Wielka Brytania nie były w stanie skutecznie walczyć w Azji Południowej. Momentem przełomowym był niewątpliwie upadek Francji w czerwcu 1940 roku. Japończycy wykorzystali zwycięstwo III Rzeszy do wkroczenia na teren Indochin Francuskich. Zwieńczeniem agresywnej polityki było sygnowanie 27 września 1940 roku w Berlinie Paktu Trzech – polityczno-wojskowego sojuszu Niemiec, Japonii i Włoch. Stworzona w ten sposób koalicja miała stawić czoła państwom alianckim.
Rywalizacja japońsko-amerykańska
Mimo odległości dzielącej Azję od Ameryki Północnej stosunkowo najgroźniejszym przeciwnikiem Japonii w walce o dominację w regionie pozostawały Stany Zjednoczone. Amerykańska polityka zagraniczna była formalnie oparta na doktrynie izolacjonizmu i nieinterweniowania, jednakże wobec coraz śmielszych kroków Japonii USA zdecydowały się na wsparcie aliantów. 26 września 1940 roku nałożyły na Japonię embargo eksportowe na stal, które w połowie 1941 roku zostało rozszerzone o ropę naftową. Amerykanie zamrozili także japońskie aktywa finansowe. Był to poważny cios dla gospodarki kraju uzależnionego od zewnętrznych dostaw surowców, zwłaszcza w obliczu wciąż trwających kampanii militarnych. W konsekwencji Japończycy podjęli decyzję o zaatakowaniu USA.
7 grudnia 1941 roku japońskie bombowce startujące z lotniskowców dokonały druzgocącego nalotu na amerykańską bazę w Pearl Harbor. Straty w ludziach sięgały ponad 3 tys. zabitych i zaginionych, zniszczeniu uległa część Floty Pacyfiku. Uderzenie ostatecznie przełamało opory amerykańskiego kongresu. USA wypowiedziały Japonii wojnę i weszły w skład koalicji alianckiej, całkowicie zmieniając układ sił w wojnie na Pacyfiku. Zanim siły amerykańskie były gotowe do kontrakcji Japończycy wyprowadzili szereg uderzeń, w wyniku których zajęte zostały m.in. wyspy Wake i Guam, a dalej Filipiny, Malaje i brytyjski Singapur, w którego rejonie 10 grudnia lotnictwo japońskie zatopiło dwa brytyjskie pancerniki. Upadek twierdzy singapurskiej przypieczętował klęskę Brytyjczyków, którzy stracili blisko 70 tys. żołnierzy wziętych do niewoli. W kwietniu i maju 1942 roku padły amerykańsko-filipińskie punkty oporu na Bataan i Corregidorze. W marcu japońskie wojska opanowały także Holenderskie Indie Wschodnie, zajmując m.in. wyspy Sumatra, Jawa, a następnie część Nowej Gwinei z mocnym przyczółkiem w Rabaul. Ich łupem padły także Wyspy Marshalla i Wyspy Salomona. W praktyce do połowy 1942 roku Japończycy przebyli większą część drogi ku wybrzeżom Australii, zagrażając desantem na jej kontynentalną część.
Przebudzenie USA
Amerykanie potrzebowali kilku miesięcy, by przestawić gospodarkę na tory zmasowanej produkcji wojennej. O ich ostatecznym sukcesie zadecydował m.in. potencjał gospodarczy, który umożliwił rekompensowanie strat i przysyłanie uzupełnień. Już w maju 1942 roku floty amerykańska i japońska starły się w bitwie na Morzu Koralowym, co pozwoliło US Navy zastopować ofensywę wroga na kierunku południowym. Sukcesem dla Amerykanów zakończyła się bitwa o Midway w czerwcu 1942 roku. Świetne wykorzystanie lotnictwa umożliwiło zatopienie czterech japońskich lotniskowców, co właściwie pogrzebało szanse cesarstwa na dalszą ekspansję. Choć do końca wojny było wciąż daleko, Japończycy powoli tracili inicjatywę.
Punktem zwrotnym okazały się starcia nazywane zbiorczym mianem bitwy o Guadalcanal. W sierpniu 1942 roku Amerykanie rozpoczęli desant na Wyspach Salomona. Zacięte walki o archipelag toczyły się do lutego 1943 roku, a w ich trakcie doszło do kilku ważnych bitew morskich, które potwierdziły dominację Amerykanów i ułatwiły im opanowanie archipelagu. Co więcej, 18 kwietnia 1943 roku amerykańskim myśliwcom udało się zestrzelić samolot z dowódcą japońskiej floty i głównych planistą jej operacji adm. Isoroku Yamamoto. Cios zadany w samo serce cesarskiej marynarki został wsparty kolejnymi sukcesami strategicznymi. Do końca sierpnia 1943 roku Amerykanie opanowali Nową Georgię, a następnie w listopadzie zdobyli Tarawę i Makin na Wyspach Gilberta. Japończycy zostali zepchnięci do defensywy i nic nie wskazywało na możliwość zastopowania aliantów w marszu ku Filipinom i dalej wyspom macierzystym Japonii.
Początek 1944 roku przyniósł ofensywę amerykańską na Wyspach Marshalla, a następnie zintensyfikowanie działań na Nowej Gwinei. W praktyce alianci odzyskali kontrolę nad tym obszarem, likwidując kolejne punkty oporu przeciwnika. 19 czerwca 1944 roku zadali mu ciężkie straty w bitwie na morzu Filipińskim, niszcząc ponad 300 samolotów i 3 lotniskowce przy bardzo niskich stratach własnych. Zarysowała się wówczas duża przewaga liczebna, której nie były w stanie równoważyć nawet desperackie próby obrony i szaleńcze ataki japońskich żołnierzy. W wielu miejscach fanatyczni Japończycy wyprowadzali samobójcze uderzenia, a od jesieni 1944 roku amerykańskie okręty atakowali piloci-samobójcy (tzw. kamikaze). W sierpniu 1944 roku Amerykanie opanowali Wyspy Mariańskie, a już w październiku przeszli do ofensywy na kierunku filipińskim. Lądowanie w Zatoce Leyte było przyczyną ostatniej wielkiej bitwy morskiej kampanii.
Ostatnie „żabie skoki”
Walki na Filipinach, mimo kolejnych desantów wojsk amerykańskich, zakończyły się dopiero pod koniec czerwca 1945 roku. Wojska dowodzone przez gen. Douglasa MacArthura stopniowo rozbijały kolejne punkty oporu przeciwnika. W lutym padł Bataan, w marcu Corregidor i Manila. Dopiero jednak zwycięstwo na Mindanao w czerwcu 1945 roku zakończyło wyniszczającą batalię. W tym czasie Amerykanie szykowali się już do ataku na japońskie wyspy macierzyste. Stosowali w tym czasie strategię tzw. „żabich skoków”, stopniowo przesuwając się w kierunku Japonii poprzez zdobywane wyspy znajdujące się na Pacyfiku. Ostateczny atak umożliwiły im sukcesy w walkach o Iwo-Jimę (desant 19 lutego 1945 roku) i Okinawę (desant 1 kwietnia 1945 roku). Ważnym akcentem zmagań o Okinawę było zatopienie superpancernika „Yamato” 7 kwietnia. Obie wyspy padły po niezwykle krwawych bojach – Iwo-Jima w maju, Okinawa w czerwcu. Było to preludium do finałowego ataku wojsk amerykańskich. Dowódcy armii zdawali sobie jednak sprawę z ogromnego zagrożenia dla żołnierzy, którzy mieliby desantować w Japonii. Obawa przed wysokimi stratami i fanatyczny opór przeciwnika skłoniły Amerykanów do zrzucenia dwóch bomb atomowych na japońskie miasta Hiroszima i Nagasaki w dniach 6 i 9 sierpnia 1945 roku. Dodatkowo 8 sierpnia ruszyła ofensywa radzieckiej Armii Czerwonej w rejonie Mandżurii. Dopiero to przekonało japońskich wojskowych i cesarza Hirohito do kapitulacji. 2 września 1945 roku na pokładzie pancernika „Missouri” obie strony sygnowały odpowiednie dokumenty, kończąc tym samym wyniszczającą kampanię na Pacyfiku i II wojnę światową.
Straty obu stron były ogromne. Japończycy mieli ponad 1,6 mln zabitych, zaginionych i rannych. Amerykanie ponad 350 tys. ofiar, Brytyjczycy, Australijczycy i Sowieci po kilkadziesiąt tysięcy. Największe straty poniosły Chiny, gdzie na skutek działań wojennych oraz wyniszczającej, eksterminacyjnej polityki japońskiej zginęło kilkanaście milionów ludzi.
Dodatkowe informacje na temat przebiegu wojny na Pacyfiku znajdziesz w wersji rozszerzonej materiału.
Fotografia tytułowa: najważniejszy moment bitwy o Iwo Jimę nastąpił 23 lutego podczas drugiego wejścia na Suribachi i zatknięcia drugiej flagi. Moment wbijania w ziemię podstawy proporca został uwieczniony przez dziennikarza wojennego Joe Rosenthala. Wkrótce fotografia stała się jednym z symboli kampanii na Pacyfiku. Zdjęcie do dzisiaj uznawane jest za jeden z najważniejszych, a jednocześnie najlepiej rozpoznawanych obrazów z czasów II wojny światowej. Rosenthal otrzymał za nie Nagrodę Pulitzera. Harlon Block, Franklin Sousley i Michael Strank uwiecznieni na zdjęciu nie dożyli końca kampanii. Zginęli kilka dni później, jeszcze w czasie walk o Iwo Jimę. Ich trzej pozostali koledzy Rene Gagnon, Ira Hayes i John Bradley wrócili bezpiecznie do kraju. Źródło: Wikipedia/Joe Rosenthal, domena publiczna.
