Niepowodzenia włoskiej armii przyczyniły się do wzrostu niezadowolenia społecznego oraz wykształcenia opozycji względem dyktatury Benito Mussoliniego. Duce (z włos. ,,wódz”) po raz pierwszy w ciągu 20 lat rządów musiał zmierzyć się z tak silnym oporem w łonie partii faszystowskiej. Przegrana kampania afrykańska nie tylko pogrzebała szanse na odbudowę włoskiego imperium, ale i stworzyła aliantom dogodną sytuację do zaatakowania Półwyspu Apenińskiego. Otwarcie kolejnego frontu na południu Europy umożliwiłoby im zaangażowanie znaczących sił niemieckich i odciążenie sojusznika, Związku Radzieckiego przechodzącego do kontrofensywy w Europie Wschodniej. 10 lipca 1943 roku wojska brytyjskie i amerykańskie dokonały udanego lądowania na Sycylii. Po krótkiej kampanii militarnej alianci sforsowali Cieśninę Messyńską i ruszyli w kierunku północnym.
Odwołanie
W tym czasie Wielka Rada Faszystowska zdążyła już odwołać Mussoliniego, kończąc tym samym jego wieloletnią dyktaturę. Organ o szczególnych uprawnieniach ustawodawczych i wykonawczych zebrał się 25 lipca 1943 roku. W czasie burzliwych obrad przeprowadzono głosowanie nad odwołaniem duce. Ku zaskoczeniu Mussoliniego, jego dotychczasowi poplecznicy sprzeciwili się dalszym rządom dyktatora. Po krótkiej rozmowie z królem Wiktorem Emmanuelem III, który wsparł decyzję Rady, Mussolini został aresztowany i uwięziony. We wrześniu 1943 roku z więzienia odbili go niemieccy komandosi. Operacja została przeprowadzona na rozkaz Adolfa Hitlera, który liczył, że Mussolini wykorzysta resztki społecznego poparcia i utworzy faszystowską enklawę spierającą Niemcy w walce przeciw aliantom.
Spiskowcy?
Tymczasem na stanowisko premiera Włoch został powołany jeden z opozycjonistów Pietro Badoglio. Włosi szybko podjęli rozmowy z aliantami i już 3 września podpisali separatystyczny pokój. Nie oznaczało to jednak końca walk. Uwolniony Mussolini skoncentrował swoich zwolenników w północnej części kraju i utworzył tam marionetkową, zależną od Niemców Republikę Socjalną (Salo). Faszystowski reżim rozpoczął prześladowania przeciwników i zdrajców. W pokazowych procesach na śmierć skazano szereg prominentnych działaczy opozycji, w tym zięcia Mussoliniego, byłego ministra spraw zagranicznych Galeazzo Ciano. Wojska Salo walczyły po stronie III Rzeszy do ostatnich dni wojny, nie ciesząc się powszechnym poparciem społeczeństwa włoskiego. Ludność witała wkraczających na włoskie ziemie aliantów jak wyzwolicieli spod reżimu faszystowsko-niemieckiego. Mimo prób zaprowadzenia porządku i wprowadzenia rządów terroru Republika Socjalna miała marginalne znaczenie. Coraz liczniejsze grupy partyzanckie destabilizowały działania armii wiernej duce. Aktywność bojówek nasiliła się szczególnie w początkach 1945 roku, gdy były już wiadome, że alianci wygrają wojnę i jedynie kwestią czasu pozostawała kapitulacja Państw Osi na froncie włoskim. W kwietniu 1945 roku Mussolini próbował wydostać się z Włoch, obierając kurs na Szwajcarię. Został jednak zatrzymany przez rebeliantów, którzy rozstrzelali dyktatora i jego kochankę, obawiając się, że para może dostać się do niewoli Amerykanów. Ciała Mussoliniego i Clary Petacci zostały przewiezione do Mediolanu, gdzie powieszono je za nogi na placu Loreto. W ten symboliczny sposób upadł nie tylko dyktator, ale i włoski faszyzm, który po wojnie nie odrodził się w szukającym odnowy kraju.
Fotografia: Benito Mussolini (Wikipedia, domena publiczna).
