Upadek komunizmu w Polsce był początkiem wielkich przemian, jakie dotknęły Europę w drugiej połowie XX wieku. Walka o wolność narodów Europy była długotrwałym procesem, na który w dużej mierze rzutowały wydarzenia w Polsce. Jednym z najważniejszych było niewątpliwie powstanie „Solidarności”.
Nie ma wolności bez solidarności
Latem 1980 roku przez Polskę przetoczyła się kolejna fala protestów wymierzonych w komunistyczną władzę. Szczególną aktywność wykazywali robotnicy stoczni zlokalizowanych na wybrzeżu. Ich konsekwencją było powołanie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego ,,Solidarność”. Na czele ruchu stanął Lech Wałęsa. Niepokoje społeczne w Polsce skłoniły radzieckie władze do zintensyfikowania wysiłków na rzecz utrzymania jedności bloku komunistycznego. W konsekwencji na czele rządzącej Polską komunistycznej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej stanął gen. Wojciech Jaruzelski, który 13 grudnia 1981 roku wprowadził w kraju stan wojenny. Działaczy ,,Solidarności” internowano, wielu z nich prześladowano. Służby bezpieczeństwa dokonały pacyfikacji górników kopalni ,,Wujek” na Śląsku. Akty terroru względem społeczeństwa polskiego jedynie skonsolidowały Polaków wokół idei odzyskania niepodległości i niezależności od Sowietów. Po zakończeniu stanu wojennego 22 lipca 1983 roku ,,Solidarność” zaczęła się odradzać. Sprzyjających idei wolności działaczy wciąż prześladowały władze komunistyczne, czego szczególnym wyrazem było zamordowanie ks. Jerzego Popiełuszki w październiku 1984 roku.
Sytuacja gospodarcza w kraju stale się pogorszała. Kryzys był odczuwalny także w innych krajach bloku wschodniego, gdzie coraz silniej uwidaczniały się tendencje odśrodkowe. W 1988 roku w Polsce wybuchła kolejna fala strajków. Ostatecznie komunistyczne władze zdecydowały się rozpocząć negocjacje z przedstawicielami ,,Solidarności”. Na początku 1989 roku obie strony zasiadły do rozmów przy tzw. Okrągłym Stole, które miały doprowadzić do demokratycznych przemian w kraju i pociągnąć za sobą rozpad Związku Radzieckiego i uwolnienie Europy Wschodniej i Środkowej od komunistycznej dyktatury.
Przemiany ustrojowe i społeczne
Na fali masowych strajków na przełomie 1988 i 1989 roku władze komunistyczne w Polsce postanowiły zasiąść do rozmów z przedstawicielami związku zawodowego ,,Solidarność”. Potężny ruch społeczny zaktywizował niemal 10 mln Polaków, którzy sprzeciwiali się dyktatowi Związku Radzieckiego i opowiadali się za niezależnością i suwerennością państwa polskiego. Na mocy ustaleń dwustronnych rozmów przy tzw. Okrągłym Stole 4 czerwca 1989 roku odbyły się pierwsze wolne wybory w Polsce od zakończenia II wojny światowej. Komuniści zgodzili się na dopuszczenie do wolnego głosowania 35% mandatów sejmowych i 100% mandatów senackich. W konsekwencji miażdżącego zwycięstwa ,,Solidarności” premierem został mianowany przedstawiciel ruchu Tadeusz Mazowiecki.
Przemiany ustrojowe w Polsce pociągnęły za sobą daleko idące zmiany w innych krajach bloku wschodniego. W listopadzie upadł mur berliński, kończąc tym samym wieloletni podział Niemiec na dwie wrogo nastawione do siebie części będące w istocie elementami systemu zachodniego i wschodniego. Kolejne kraje bloku radzieckiego domagały się niezależności, rozpoczynając proces demokratycznych przemian. Republiki socjalistyczne wchodzące w skład Związku Radzieckiego odłączały się od totalitarnego państwa, proklamując niepodległość. W konsekwencji powstały wolne państwa Ukraina, Białoruś, Litwa, Łotwa, Estonia, Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan i wreszcie Rosja. 26 grudnia 1991, po uchwale Najwyższej Rady ZSRR roku ostatecznie upadł Związek Radziecki. Wolność odzyskały także zdominowane przez komunistów Węgry, Czechosłowacja (podzielona następnie na Czechy i Słowację), Rumunia czy Bułgaria. Zainicjowany w Polsce czas europejskiej ,,jesieni ludów” był kluczowym momentem na drodze do zniesienia barier i próby zjednoczenia Europy na drodze pokojowego, demokratycznego zniszczenia dyktatury.
Fotografia tytułowa: Jerzy Popiełuszko (Wikipedia, domena publiczna).
