Powstanie państwa polskiego po 123 latach zaborów było jednym z najważniejszych elementów kształtowania oblicza Europy okresu dwudziestolecia międzywojennego. Niegdyś potężne imperium połączone unią z Litwą zniknęło z map w 1795 roku podzielone między trzy działające w porozumieniu potęgi – Prusy, Austrię i Rosją. Mimo licznych zrywów niepodległościowych Polakom nie udało się odzyskać niepodległości. Idea wolności i przywiązania do ojczyzny nie osłabła przez ponad 100 lat niewoli, nawet w obliczu prześladowań ze strony zaborców. Dziesiątki tysięcy Polaków trafiło do rosyjskich obozów na Syberii, zaborcy prowadzili konsekwentną politykę wynaradawiania, rusyfikowania i germanizowania ludności polskiej, zwalczali idee wolnościowe i bogacili się kosztem gospodarki narodu polskiego. Pomimo trudności Polacy wciąż wierzyli w możliwość odbudowy własnego państwa. W listopadzie 1918 roku wykorzystali nadarzającą się okazję. Do Warszawy przybył Józef Piłsudski, który wkrótce objął stanowisko Naczelnika Państwa i rozpoczął przygotowania do organizacji pierwszych wyborów do Sejmu, a wraz z nimi prac nad konstytucją.
Kolejna walka o niepodległość
Kształtowanie granic II Rzeczpospolitej było procesem niezwykle trudnym i kosztownym. Dotychczasowi zaborcy nie godzili się na przejęcie przez Polskę ziem, które w przeszłości wchodziły w skład jej terytorium. W konsekwencji na wielu obszarach dochodziło do starć, a w latach 1918-1920 wybuchły powstanie wielkopolskie i trzy śląskie. Ich uczestnicy domagali się przyłączenia Wielkopolski i Górnego Śląska do nowo utworzonego państwa. Ostatecznie o losach Śląska zadecydował plebiscyt. O przynależności Śląska Cieszyńskiego, o który Polska spierała się z Czechosłowacją, zadecydowali przedstawiciele mocarstw walczących w czasie I wojny światowej w antyniemieckiej koalicji. W każdym przypadku doszło do podziału ziem między oba państwa. Młody kraj szybko musiał się zmierzyć z licznymi trudnościami. W latach 1918-1919 toczył zacięte walki z Ukraińcami o utrzymanie Lwowa i opanowanie Galicji Wschodniej. Następnie bronił się przed agresją rosyjskich bolszewików. W sierpniu 1920 roku polska armia zatrzymała pochód Armii Czerwonej w kierunku zachodnim, broniąc linii Wisły i stolicy Warszawy. Wydarzenie to, określane przez historyków mianem ,,cudu nad Wisłą”, stało się jednym z fundamentów kształtowania nowej polskiej tożsamości narodowej. W tym samym roku Polacy zajęli zbrojnie litewskie Wilno, które następnie wraz z ziemiami regionu zostało inkorporowane do Polski. Konflikt polsko-litewski o Wileńszczyznę miał trwać aż do II wojny światowej.
Kształtowanie ustroju
W latach 1919-1922 obradował Sejm Ustawodawczy, którego głównym zadaniem było opracowanie konstytucji. Ostatecznie ustawa zasadnicza została uchwalona 17 marca 1921 roku. Na mocy konstytucji Polska miała być państwem demokratycznym, a ustrój określano jako parlamentarno-gabinetowy. Ważnym elementem konstytucji było wprowadzenie trójpodziału władzy i podkreślenie praw obywatelskich. Głową państwa miał zostać prezydent wybierany na 7-letnią kadencję. Pierwszym prezydentem II RP został w 1922 roku Gabriel Narutowicz. Polityk zginął w zamachu tuż po zaprzysiężeniu. Jego miejsce zajął wybrany przez Zgromadzenie Narodowe Stanisław Wojciechowski. Konstytucja marcowa obowiązywała do 1935 roku, kiedy to 23 kwietnia uchwalona została nowa ustawa zasadnicza. W obliczu ówczesnej dominacji zwolenników Józefa Piłsudskiego akcenty ustrojowe zostały przeniesione w kierunku systemu prezydenckiego. Funkcję prezydenta pełnił wówczas Ignacy Mościcki wybrany najpierw w 1926 roku, a następnie na drugą kadencję w 1933 roku.
Pod względem politycznym okres dwudziestolecia międzywojennego był dla Polski czasem starcia dwóch odmiennych, ale silnie patriotycznych koncepcji politycznych Józefa Piłsudskiego oraz Romana Dmowskiego. W maju 1926 roku zwolennicy Piłsudskiego dokonali udanego zamachu stanu, co w praktyce czyniło z Piłsudskiego kierującego państwem. Jego obóz nazywany sanacją zdominował życie polityczne w Polsce do czasu wybuchu II wojny światowej. W polityce wewnętrznej sanacja represjonowała opozycję, silnie koncentrując się na walce z przeciwnikami.
Mimo trudności politycznych i częstych zmian ekip rządzących Polska rozwijała się stabilnie. Trudności nastręczała unifikacja systemów pozaborczych oraz powojenny kryzys gospodarczy, który udało się przełamać w 1924 roku. Konsekwencją interwencyjnej polityki ekonomicznej było m.in. wprowadzenie nowej waluty złotego polskiego, utworzenie narodowego banku oraz inwestycje w infrastrukturę (głównie kolejową), przemysł ciężki i przetwórstwo. Niezbędne okazało się przeprowadzenie reform rolnych, które umożliwiały rozwój wsi i mniejszych właścicieli ziemskich. Po kryzysie lat 1929-1933 i załamaniu w rolnictwie Polska wkroczyła na drogę szybkiego rozwoju. Wiązało się to z dobrą polityką inwestycyjną ministra Eugeniusza Kwiatkowskiego, z którego aktywnością wiąże się budowę portu w Gdyni oraz rozwój tzw. Centralnego Okręgu Przemysłowego. Polska znacząco zwiększyła produkcję przemysłową, choć procesu industrializacji nie udało się doprowadzić do końca w związku z wybuchem wojny, a wcześniej koniecznością przygotowań do zbliżającego się konfliktu. W konsekwencji młode państwo regularnie zaangażowane w kampanie militarne znaczną część budżetu przeznaczało na cele wojskowe, co ograniczało rozwój innych sektorów. Mimo tego politykę gospodarczą II RP należy ocenić pozytywnie, głównie w kontekście ogromnego zacofania ziem polskich po ponad stuletnim okresie zaborów oraz w obliczu nieustannych konfliktów granicznych. Te nie wygasły po stabilizacji granic, lecz nasilały się w latach trzydziestych, głównie w związku z aspiracjami niepodległościowymi Ukraińców.
Fotografia tytułowa: obchody Święta Niepodległości 11 listopada 1929 roku. Marszałek Polski Józef Piłsudski odbiera raport od wiceministra spraw wojskowych gen. Daniela Konarzewskiego na placu Saskim. Po prawej stronie widoczny pomnik księcia Józefa Poniatowskiego. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe.
