Czysto polityczne funkcje sprawował powołany do życia w 1940 roku Polityczny Komitet Porozumiewawczy, który w sierpniu 1943 roku przekształcił się w Krajową Reprezentację Polityczną (KRP). Ciało to traktować należy jako organ, który miał wpływ na kształtowanie polityki Polskiego Podziemia, koordynując jednocześnie współpracę między czterema największymi stronnictwami (Polska Partia Socjalistyczna, Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Pracy) oraz Rządem Emigracyjnym. KRP wystosowała szereg dokumentów adresowanych głównie do obywateli polskich na terenach znajdujących się pod okupacją niemiecką. Wśród aktów organu wyróżnić można deklaracje, apele, oświadczenia i odezwy. Należy stanąć na stanowisku, iż dokumenty te pełniły rolę niezobowiązujących informacji.
Wymienione wyżej organy kolegialne trudno uznać za odpowiedniki przedwojennych władz naczelnych II RP, choć Stefan Korboński widział w nich „surogat polskiego parlamentu”. Sytuacja ta zmieniła się 8 stycznia 1944 roku, gdy na mocy uchwały Krajowej KRP, powołano do życia Radę Jedności Narodowej (RJN). W założeniu twórców organu miał on stanowić oficjalny podziemny parlament. W jego skład weszli reprezentanci najważniejszych stronnictw politycznych. Następnego dnia Delegat Rządu na Kraj Jan Stanisław Jankowski poinformował władze w Londynie o powołaniu RJN. Ostateczne ukonstytuowanie organu nastąpiło w marcu 1944 roku. Na zebraniu plenarnym wybrano przewodniczącego w osobie Kazimierza Pużaka oraz uchwalono szereg dokumentów, wśród których wymienić należy deklarację programową „O co walczy Naród Polski” oraz regulamin prac rady.
Już w 1942 roku Rada Ministrów uchwaliła „Dekret o tymczasowej organizacji władz na ziemiach Rzeczypospolitej”, który następnie podpisał prezydent Raczkiewicz. W dokumencie zawarto obietnicę przekształcenia KRP w podziemny parlament, jednakże niezbędne były dalsze ustalenia i odpowiedni dekret Prezydenta RP, na mocy którego taka zmiana zostałaby przeprowadzona. Do 1944 roku nie podjęto jednak żadnych kroków w celu utworzenia RJN. W pierwszych dniach stycznia Polska Partia Robotnicza (PPR) powołała Krajową Radę Narodową i Armię Ludową, co skłoniło Krajową Reprezentację Polityczną do aktu samowoli. W związku z samorzutnym utworzeniem politycznego organu niezbędna była reakcja władz emigracyjnych. W kwietniu prezydent Raczkiewicz podpisał dekret o ustanowieniu nowej organizacji władz krajowych, sankcjonując tym samym powstanie RJN. Prace rady organizowano w resortowych komisjach, które powoływano doraźnie, w celu załatwienia konkretnych problemów. Naczelne miejsce zajmowała Komisja Główna, która mogła zastępować postanowienia całej rady. Członkowie RJN dążyli do powołania regularnego podziemnego parlamentu, który miał doczekać w tej formie wyzwolenia ziem polskich, a następnie stanowić podstawę dla odbudowywanych organów konstytucyjnych. Wobec sytuacji polityczno-militarnej, tworzenia zrębów władz komunistycznych oraz późniejszej dekonspiracji członków RJN przed Sowietami (zostali aresztowani i skazani w pokazowym procesie władz Polski Podziemnej) RJN nie odegrała większej roli, a podejmowane przez nią uchwały miały głównie charakter planistyczny. Ostatecznie 1 lipca 1945 roku podjęła uchwałę o zaprzestaniu działalności, dokonując samorozwiązania.
Fotografia: Kazimierz Pużak (Wikipedia/IPN, domena publiczna).
