Miejscownik – litery STUV

S

• Saint-Nazaire – miasto i port w zachodniej Francji, u ujścia Loary do Atlantyku. Po podbiciu Francji przez Niemcy Saint-Nazaire stało się bazą dla niemieckiej floty okrętów podwodnych. 27 marca 1942 roku Brytyjczycy zorganizowali operację zniszczenia urządzeń portowych w Saint-Nazaire. Wysadzony w rejonie portu desant zdołał zniszczyć dwie śluzy, po czym został rozbity przez siły niemieckie. Sporą korzyść przyniosła akcja wysadzenia brytyjskiego niszczyciela wyładowanego materiałem wybuchowym. Załoga Saint-Nazaire skapitulowała po zakończeniu działań wojennych na froncie europejskim.
• Salerno – miasto i port w południowych Włoszech leżące nad Morzem Tyrreńskim. W pobliżu Salerno 9 września 1943 roku alianci rozpoczęli operację desantową. Mimo kontrnatarcia niemieckiego przyczółek został utrzymany przez przybywających żołnierzy sił sprzymierzonych, co umożliwiło zdobycie Neapolu 1 października tego samego roku.
• Salo – włoska republika, w zasadzie Włoska Republika Socjalna. Utworzone 15 września 1943 roku z północnych ziem włoskich marionetkowe państwo podporządkowane Niemcom a stworzone przez niedawno uwolnionego Benito Mussoliniego. Władzę w Salo sprawował sam duce, kilka miesięcy wcześniej obalony przywódca włoskich faszystów. Działalność republiki sprowadzała się do sądzenia tych, którzy opowiedzieli się za upadkiem faszyzmu we Włoszech, w tym zięcia Mussoliniego Galeazzo Ciano oraz prowadzenia polityki proniemieckiej z tworzeniem włoskich jednostek współdziałających z Wehrmachtem na czele. Przeciwko władzom Republiki Socjalnej utworzyły się pokaźne siły partyzanckie, które z czasem doprowadziły do wybuchu wojny domowej na terytorium Salo. Państwo to przestało istnieć 2 maja 1945 roku po kapitulacji armii niemieckiej na froncie włoskim. Sam Mussolini dostał się w ręce partyzantów i 28 kwietnia został rozstrzelany.
• Salomona Wyspy – archipelag i państwo znajdujące się w południowej Oceanii, wchodzące w skład Brytyjskiej Wspólnoty Narodów. U wschodnich wybrzeży Wysp Salomona stoczona została jedna z bitew o Guadalcanal. Do starcia doszło 24 sierpnia 1942 roku. Amerykański zespół adm. F. Fletchera dysponującego 2 lotniskowcami, 1 pancernikiem, 4 krążownikami i 11 niszczycielami zaatakował zdążający na Guadalcanal zespół japoński, który przewoził posiłki z Rabaul. Japończycy wyruszyli 19 sierpnia, mają w swym zespole 4 transportowce z 3500 żołnierzami na pokładzie, 1 krążownik, 8 niszczycieli oraz 3 lotniskowce, 10 krążowników 23 niszczyciele i transportowiec wodnosamolotów w charakterze osłony. Flotą kierował adm. N. Kondo. W toku walki zatopione zostały japońskie 1 lotniskowiec, 1 niszczyciel i 1 krążownik, uszkodzeniu uległy 1 krążownik i 1 transportowiec wodnosamolotów. Japończycy zdołali uszkodzić jeden lotniskowiec amerykański. Straty w maszynach lotniczych również wykazały przewagę Amerykanów, gdyż przy stracie 20 jednostek zniszczyli 90.
• Santa Cruz – wyspa znajdująca się w Archipelagu Wysp Salomona. Miejsce bitwy morskiej japońsko-amerykańskiej stoczonej 26 października 1942 roku (jedna ze składowych bitwy o Guadalcanal). Flotę japońską reprezentowały 4 lotniskowce, 4 pancerniki, 10 krążowników i 28 niszczycieli. Naprzeciwko niej stanął zespół adm. W. Halseya, który dysponował 2 lotniskowcami, 1 pancernikiem, 6 krążownikami i 14 niszczycielami. W toku bitwy doszło do zniszczenia 1 lotniskowca i 1 niszczyciela amerykańskiego; uszkodzeniu uległy 1 lotniskowiec, 1 pancernik, 1 krążownik i 1 niszczyciel. Japończycy przypłacili bitwę utratą 2 lotniskowców i 1 krążownika oraz uszkodzeniem 2 niszczycieli. Straty w ilości zniszczonych samolotów przedstawiały się na korzyść Amerykanów – 100 zniszczonych maszyn japońskich przy 74 utraconych.
• Savo – wyspa leżąca w Archipelagu Wysp Salomona na północ od Guadalcanal. Miejsce bitwy morskiej stoczonej 9 sierpnia 1942 roku przez marynarkę japońską i amerykańską. Siły adm. G. Mikawy liczyły 7 krążowników i 1 niszczyciel. Zaatakowały one 5 krążowników i 4 niszczyciele amerykańskie i australijskie. Straty japońskie wyniosły zatopione 1 krążownik i 1 niszczyciel oraz uszkodzone 2 krążowniki, natomiast Amerykanie utracili 4 krążowniki; 1 krążownik i 1 niszczyciel zostały uszkodzone.
• Sewastopol – miasto leżące na Ukrainie (Półwysep Krymski). Od 30 października 1941 roku do 4 lipca 1942 roku Sewastopol znajdował się w okrążeniu przez armię niemiecką. Mimo kilkukrotnie wyprowadzanych przez agresora natarć, twierdza nie została zdobyta przez osiem miesięcy. Dopiero w lipcu 1942 roku Niemcy przełamali uporczywą obronę, a garnizon sewastopolski został ewakuowany. Miasto zostało wyzwolone 9 maja 1944 roku podczas tzw. operacji sewastopolskiej, w wyniku której zostało zabitych lub wziętych do niewoli sowieckiej aż 100 000 Niemców.
• Singapur – miasto i port na Półwyspie Malajskim. Singapur był też największą brytyjską twierdzą w tej części świata, w której broniła się załoga 85 000 żołnierzy. Od 31 stycznia 1942 roku wojska japońskie atakowały Singapur. 8 lutego 1942 roku Japończycy wysadzili desant na wyspie, na której leży Singapur i rozpoczęli szturmowanie twierdzy. Ostatecznie Singapur upadł 15 lutego, a brytyjska załoga twierdzy dostała się do niewoli japońskiej.
• Słowacja – państwo w Europie Środkowej, do 1939 roku w składzie Czechosłowacji, stolica Bratysława. W marcu 1939 roku po podbiciu Czechosłowacji przez Niemców utworzone zostało państwo słowackie z ks. J. Tiso na czele. Marionetkowe państwo podległe było hitlerowskiej III Rzeszy i już w tym samym roku stało się doskonałą bazą wypadową podczas agresji Niemiec na Polskę. 24 listopada 1940 roku Słowacy przystąpili do paktu trzech mocarstw. Po wybuchu II wojny światowej w Słowacji coraz aktywniej działał antyhitlerowski ruch oporu, który w 1944 roku doprowadził do wybuchu powstania przeciwko Niemcom. Od stycznia 1945 roku terytorium Słowacji wyzwalane było przez wkraczającą Armię Czerwoną. Ostatecznie w 1945 roku doszło do ponownego utworzenia Czechosłowacji.
• Smoleńsk – miasto w Rosji leżące nad Dnieprem. 16 lipca 1941 roku Smoleńsk został zdobyty przez siły niemieckie. Operacją obronną w rejonie Smoleńska kierował marsz. S. Timoszenko. Jej podstawowym celem było zatrzymanie niemieckiego natarcia w kierunku Moskwy. W 1943 roku w tym rejonie doszło do kolejnych walk, tym razem to strona sowiecka była w natarciu. Efektem było m.in. zdobycie Smoleńska 25 września.
• Sobibór – niemiecki obóz koncentracyjny położony w województwie lubelskim, we wschodniej Polsce. W marcu 1942 roku rozpoczęto jego budowę, w dwa miesiące później zainstalowano tam komory gazowe. W Sobiborze uśmierconych zostało 250 000 ludzi. W październiku 1943 roku obóz został zlikwidowany. Bezpośrednią przyczyną był bunt więźniów.
• Stalingrad – miasto w Rosji leżące nad rzeką Wołgą. Od 1991 roku obowiązuje nazwa Wołgograd. Miejsce jednej z największych bitew II wojny światowej, która stoczona została między 17 lipca 1942 roku a 2 lutego 1943 roku. Stalingrad był nie tylko ważnym punktem dla armii niemieckiej nacierającej na kierunku kaukaskim, ale pełnił też ważną rolę psychologiczną, nosząc nazwę pochodzącą od imienia dyktatora Związku Sowieckiego, Józefa Stalina. 23 listopada 1942 roku Sowieci zamknęli tu w kotle blisko 270 000 żołnierzy Państw Osi, w tym 6 Armię Polową gen. Friedricha Paulusa oraz część 4 Armii Pancernej. Kontrofensywa Armii Czerwonej pozbawiła Niemców i ich sojuszników możliwości zwycięstwa. Coraz trudniejsza sytuacja zamkniętych w kotle żołnierzy zmusiła gen. Paulusa do podjęcia drastycznych kroków. Dowódca niemiecki zdecydował się bowiem na poddanie swoich oddziałów. 2 lutego 1943 roku bitwa wygasła. Straty po obu stronach były ogromne. Jedynie do niewoli sowieckiej trafiło 97 000 żołnierzy.
• Stany Zjednoczone – państwo leżące w Ameryce Północnej, stolica Waszyngton. Początkowo Stany Zjednoczone ogłosiły neutralność podczas toczonej II wojny światowej. W kraju tym dominowało bowiem przeświadczenie o słuszności tradycyjnego amerykańskiego izolacjonizmu. Mimo to USA wspierało walczących przeciwko Niemcom aliantów. Oprócz pomocy ekonomicznej Stany Zjednoczone zapewniały wsparcie na scenie politycznej. 11 marca 1941 roku Kongres uchwalił ustawę Lend Lease. 14 sierpnia tego samego roku prezydent USA F.D. Roosevelt podpisał Kartę Atlantycką, w której zawarte zostały główne wartości dotyczące powojennej przyszłości świata. Dopiero japoński atak na bazę morską w Pearl Harbor bez wypowiedzenia wojny Amerykanom spowodował zmianę polityki Stanów Zjednoczonych i zniesienie neutralności. 7 grudnia 1941 roku USA przystępują do wojny, walcząc u boku Wielkiej Brytanii i Związku Sowieckiego przeciwko koalicji Państw Osi. Początkowe przegrane, jak utrata Filipin czy Wysp Salomona, nie doprowadziły do ostatecznej klęski USA. Od czerwca 1942 roku, a więc od wygranej przez Amerykanów bitwy o Midway, datuje się zwrot w kampanii na Pacyfiku. Od tej pory to Stany Zjednoczone były górą. Po sukcesie w wymienionej bitwie przyszły kolejne – krwawe zmagania na Oceanie Spokojnym trwały aż do 2 września 1945 roku, kiedy to zakończona została II wojna światowa na tym teatrze zmagań. Nie tylko tutaj angażowały się amerykańskie wojska. Duży wysiłek włożyły one w przeprowadzenie operacji w Północnej Afryce, na Sycylii i Półwyspie Apenińskim oraz Europie Zachodniej, szczególnie podczas lądowania w Normandii. Pod względem liczebności wojska amerykańskie były najsilniej zaangażowane na froncie zachodnim. Stany Zjednoczone odgrywały bowiem wyjątkowo ważną rolę w wyzwalaniu tej części Starego Kontynentu. Stany Zjednoczone miały również ogromny wpływ na kształtowanie powojennego świata, będąc jednym z dwóch największych mocarstw, obok Związku Sowieckiego. Podczas konferencji Wielkiej Trójki to politykom ZSRS i USA przypadła najważniejsza rola. Dodatkowym atutem wzmacniającym polityczną przewagę Stanów Zjednoczonych była potęga militarna oraz niezwykle zaawansowany rozwój technologiczny, czego dowodem było zrzucenie dwóch bomb atomowych w Japonii 6 i 9 sierpnia 1945 roku. Po zakończeniu II wojny światowej USA obok Wielkiej Brytanii, Francji i ZSRS otrzymały strefę okupacyjną na terenie Niemiec. Amerykanie byli też głównymi inicjatorami założenia Organizacji Narodów Zjednoczonych. Straty narodu amerykańskiego wyniosły 410 000 ludzi.
• Studzianki – miejscowość w Polsce leżąca na Mazowszu. Od 1969 roku przemianowana na Studzianki Pancerne. Miejsce bitwy stoczonej przez Polaków z 1. Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte współdziałającej z żołnierzami radzieckiej 8. Armii Gwardii z dwiema niemieckimi dywizjami pancernymi (DPanc.-Spad. „Hermann Göring” i 119 DPanc.) i dywizją grenadierów (45 DGren.). Bitwa odbyła się w dniach 9-16 sierpnia 1944 roku. Połączone siły polskie i sowieckie zwyciężyły w tygodniowym boju, a 1. BPanc. zniszczyła 40 czołgów wroga. Niestety, starcie to doprowadziło do wstrzymania pochodu wojsk polskich w kierunku Warszawy, co uniemożliwiło wsparcie walczących powstańców.
• Sycylia – wyspa leżąca na Morzu Śródziemnym, na zachód od Półwyspu Apenińskiego, od którego jest oddzielona Cieśniną Messyńską. 10 lipca 1943 roku miejsce lądowania alianckich sił. Operację desantową na Sycylii opatrzono kryptonimem „Husky”. Inwazja na włoską wyspę miała na celu ułatwienie dalszego natarcia wzdłuż Półwyspu Apenińskiego i pokonanie zgromadzonych w tym rejonie sił włosko-niemieckich. W operacji wzięły udział 15 GA z 7 Armią amerykańską gen. Pattona i 8 Armią brytyjską gen. Montgomery’ego, w sumie 13 dywizji. Dodatkowo wsparcie zapewniła marynarka aliancka (280 rozmaitych okrętów, 320 transportowców i 2000 barek desantowych) oraz lotnictwo (3680 maszyn różnych typów). Kolejne miejscowości padały łupem armii sprzymierzonych – Palermo (22 lipca), Termini (25 lipca) czy Nicosia (29 lipca). 17 sierpnia zdobyta została Messyna, a Niemcy i Włosi zmuszeni byli przeprowadzić pospieszną ewakuację przez Cieśninę Messyńską. Straty niemiecko-włoskie wyniosły 167 000 zabitych, rannych i wziętych do niewoli, natomiast alianci utracili 31 000 ludzi.
• Szwajcaria – państwo w Europie Środkowej, stolica Brno. Podczas II wojny światowej Szwajcaria zdecydowała się na zachowanie neutralności, wspierając działalność organizacji pokojowych, w tym Międzynarodowego Czerwonego Krzyża. Terytorium szwajcarskie stało się jednak areną walki wywiadów zaangażowanych w wojnę po obu stronach.
• Szwecja – państwo położone w Europie Północnej, w środkowej części Półwyspu Skandynawskiego, stolica Sztokholm. Podczas II wojny światowej Szwecja zdecydowała się na zachowanie neutralności. Podczas Wojny Zimowej Szwedzi wspierali jednak stronę fińską. Po wygranej przez Niemców kampanii norweskiej Szwedzi zmuszeni byli nawiązać współpracę z III Rzeszą i umożliwić jej tranzyt wojsk niemieckich i zaopatrzenia przez własne terytorium. Szwedzcy politycy rozwinęli podczas wojny działalność charytatywną, dodatkowo wspierając wysiłki na rzecz zakończenia konfliktu. Zaangażowany w podobne działania był chociażby F. Bernadotte, który w 1945 roku podjął się nawet rokowań ze stroną niemiecką reprezentowaną przez Heinricha Himmlera.

T

• Tarawa – atol położony w Archipelagu Gilberta. Miejsce niezwykle krwawej bitwy amerykańsko-japońskiej stoczonej w listopadzie 1943 roku. 10 grudnia 1941 roku siły japońskie podbiły atole Makin i Tarawa. Amerykanie zdecydowali się na przeprowadzenie operacji desantowej na Wyspach Gilberta pod koniec 1943 roku. Garnizon wyspy Tarawa liczył 4000 ludzi. Operację rozpoczęto 21 listopada. Przeprowadził ją 5 korpus desantowy (niewiele ponad dwie dywizje). Opór Japończyków złamano do 28 listopada. Tylko w czasie walk o wyspę Betio w atolu Tarawa Amerykanie utracili 984 poległych. Straty japońskie wyniosły 4000 ludzi.
• Tarent – miasto i port w południowych Włoszech. Podczas wojny jedna z największych baz włoskiej floty. Miejsce ataku lotnictwa alianckiego w nocy na 12 listopada 1940 roku. W wyniku bombardowania uszkodzone zostały 3 pancerniki włoskie. 9 września 1943 roku Tarent został zajęty przez żołnierzy sił sprzymierzonych.
• Tassafaronga – wyspa znajdująca się na północ od Guadalcanal. Podczas bitwy o Guadalcanal pod Tassafarongą Japończycy i Amerykanie stoczyli ostatnią z większych bitew morskich. Do starcia doszło 30 listopada 1942 roku. Eskadra japońska adm. R. Tanaki miała w swym składzie 8 niszczycieli przewożących posiłki na walczącą wyspę. Zaatakował ich zespół adm. C Wrighta składający się z 5 krążowników i 6 niszczycieli. Starcie zakończyło się sukcesem marynarki japońskiej, której udało się zatopić jeden z amerykańskich krążowników i uszkodzić trzy. Adm. Tanaka utracił tylko jeden niszczyciel. Poważne straty floty Wrighta spowodowały wycofanie się jego sił z bitwy.
• Teheran – miasto w Iranie i zarazem stolica tego kraju. Miejsce pierwszego spotkania tzw. Wielkiej Trójki. Konferencja teherańska odbyła się w dniach 28 listopada-1 grudnia 1943 roku. Na spotkaniu szefowie państw alianckich omówili m.in. plany strategiczne dotyczące dalszego prowadzenia wojny – podjęto decyzję o otwarciu drugiego frontu w Europie Zachodniej, omówiono sprawę Polaków i ich kraju, uznając, iż po wojnie granice Polski zostaną oparte na Linii Curzona oraz linii rzek Odra-Nysa Łużycka.
• Tobruk – miasto, port i pustynna twierdza w północnej części Libii. W latach 1940-42 rejon zaciętych walk wojsk alianckich z koalicją włosko-niemiecką. Początkowo Tobruk znajdował się w rękach Włochów, lecz 22 stycznia 1941 roku został zdobyty przez nacierających aliantów. Od kwietnia twierdza, obsadzona załogami złożonymi z żołnierzy sił sprzymierzonych, szturmowana była przez wojska niemieckie i włoskie pod dowództwem gen. Erwina Rommla. Pierwsze oblężenie nie przyniosło efektu i zakończyło się w listopadzie. Przyczyną była kontrofensywa Brytyjczyków na terenie Libii. Kolejny raz wojska Rommla znalazły się pod Tobrukiem 21 czerwca 1942 roku i po krótkim boju zdobyły twierdzę 22 czerwca. 13 listopada tego samego roku Tobruk ponownie znalazł się w rękach alianckich i pozostał w ich posiadaniu do końca wojny. Co ciekawe, w 1941 roku do pustynnej twierdzy przybyła polska Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich pod dowództwem gen. Kopańskiego, która weszła w skład załogi broniącej Tobruku.
• Tomaszów Lubelski – polskie miasto leżące w południowo-wschodniej części kraju. Miejsce zaciętych walk toczonych podczas kampanii wrześniowej między polskimi żołnierzami z Armii „Kraków” i „Lublin” z niemieckimi żołnierzami GA „Süd”. 15 września 1939 roku miasto zostało zdobyte przez Niemców. Dwa dni później rozpoczęła się pierwsza bitwa – wojska polskie usiłowały przebić się w kierunku Tomaszowa. Bezskutecznie, 20 września walczące oddziały polskie zmuszone zostały do kapitulacji. Do drugiego starcia pod Tomaszowem Lubelskim doszło w dniach 21-26 września. Armia „Modlin” wspierana przez część Armii „Lublin” i „Prusy” spóźniła się z odsieczą walczącym w rejonie Tomaszowa Polakom. Wobec tego żołnierze gen. E. Przedrzymirskiego-Krukowicza zmuszeni byli walczyć w osamotnieniu. Natarcie polskie załamało się 23 września. Niemcy szybko przejęli inicjatywę i rozpoczęli likwidację zgrupowania nieprzyjaciela. 26 września bitwa wygasła – część żołnierzy dostała się do niewoli, części udało się wyrwać z okrążenia i kontynuować walkę bądź próbować przebicia się do Rumunii. 22 lipca 1944 roku Tomaszów Lubelski został wyzwolony przez Armię Czerwoną (1 Front Ukraiński).
• Toruń – polskie miasto leżące nad Wisłą. 7 września 1939 roku zostało zajęte przez wojska niemieckie. Ludność Torunia wysiedlano do Generalnego Gubernatorstwa, poddając ją jednocześnie eksterminacji i bezpodstawnej przemocy. W 1944 roku rozpoczęło się umacnianie miasta i tworzenie toruńskiej twierdzy, która miała zabezpieczyć załogę niemiecką oraz stać się jedną ze składowych miejscowości obronnych na Wiśle. Garnizon twierdzy stanowiło 18 000 żołnierzy niemieckich. 23 stycznia 1945 roku Armia Czerwona rozpoczęła bój o Toruń. 31 stycznia Niemcy wycofali się z twierdzy. Wycofujące się z Torunia jednostki zostały robite przez Sowietów na początku lutego. 1 dnia tego miesiąca Armia Czerwona wkroczyła do miasta i zajęła je.
• Tunis – państwo w Afryce Północnej, stolica Tunis. Od 1881 do 1954 roku pod protektoratem francuskim. Po przegranej kampanii francuskiej Tunis wszedł w skład tzw. Państwa Vichy. Podczas operacji „Torch” – lądowania aliantów z Afryce Północnej – stał się jednym z głównych celów wojsk sprzymierzonych. W 1943 roku, po kapitulacji Niemiec w Afryce, Tunis ponownie stał się protektoratem francuskim.
• Turcja – państwo leżące w Europie Południowej i Azji Mniejszej, stolica Ankara. Po wybuchu II wojny światowej Turcy zdecydowali się ogłosić neutralność w ogarniającym świat konflikcie. Działalność alianckich polityków sprawiła, iż kraj turecki zaczął skłaniać się w stronę sojuszu ze sprzymierzonymi, czego dowodem było podpisanie układu o wzajemnej pomocy z Francją i Wielką Brytanią 19 października 1939 roku. Następnie, zachęceni sukcesami Państw Osi, Turcy zmienili front i 18 czerwca 1941 roku zawarli traktat o przyjaźni z Niemcami. Mimo wysiłków aliantów, nie udało się przeciągnąć Turków na stronę koalicji antyhitlerowskiej. Dopiero 1 marca 1945 roku Turcja wypowiedziała Niemcom wojnę, wcześniej zrywając stosunki dyplomatyczne z tym krajem oraz Japonią.

U

V

• Venlo – miasto w południowej Holandii leżące przy granicy z Niemcami nad rzeką Mozą. Miejsce porwania dwóch agentów brytyjskich – kpt. S. Payne Besta oraz mjr H. R. Stevensa – przez niemieckich SS-manów. Operację zapoczątkowała seria spotkań Brytyjczyków z Walterem Schellenbergiem, który podawał się za fikcyjnego wysłannika spiskowców niemieckich. Zakończono ją z powodu nagłego rozkazu Hitlera, którego rozwścieczył fakt dokonanego zamachu na jego życie.
• Vichy – państwo powstałe z podbitych przez Niemców ziem francuskich (nazwa umowna). Nazwa ta powstała od miasta Vichy, w którym znajdowała się stolica nowopowstałego utworu państwowego. Władzę w charakterze premiera rządu Vichy sprawował marszałek Pétain, któremu 10 lipca 1940 roku parlament francuski przekazał pełnię władzy. W 1942 roku, po lądowaniu aliantów w Afryce Północnej, Niemcy zlikwidowali marionetkowe państwo i wcielili jego terytorium do Rzeszy.