Rok wydania – 2018
Autor – Richard C. Lukas
Wydawnictwo – Rebis
Liczba stron – 464
Seria wydawnicza – Historia
Tematyka – amerykański historyk jako pierwszy na Zachodzie zwrócił uwagę na problematykę Holocaustu, masowej zbrodni popełnionej na narodzie polskim, niejako zrównując tym samym zagładę Polaków i Żydów.
Czym był ,,zapomniany Holocaust”, który pojawia się w tytule książki Richarda C. Lukasa? Zarówno według autora, jak i z punktu widzenia polskiego historyka, eksterminację polskiego narodu w czasie II wojny światowej możemy postrzegać w podobnych kategoriach, co eksterminację Żydów. Oczywiście, mechanizm był nieco inny, ale nie da się nie zauważyć podobieństw – obie nacje były bezlitośnie mordowane, a ich fizyczne unicestwienie stanowiło jeden z elementów zbrodniczej nazistowskiej doktryny. Okupacja, która dotknęła Polskę pozostawiła po sobie skutki odczuwalne do dzisiaj (nie mówiąc już o społecznych i politycznych konsekwencjach, których wyrazem jest choćby spór o reparacje), ale mijający czas skutecznie osłabia pamięć kolejnych pokoleń. Dziś nawet poważna narracja historyczna nie jest wolna od przenoszenia akcentów ze sprawców na ofiary, co jest bolesne szczególnie w przypadku Polski.
Książka Richarda C. Lukasa pojawiła się na rodzimym rynku w szczególnym momencie napięć na linii Polska-Izrael. Publikacja ukazała się oryginalnie na rynkach zachodnich, w wersji anglojęzycznej i była pierwszą próbą opowiedzenia historii okupacji w Polsce w sposób kompleksowy. Trudno mi jednak zweryfikować jej popularność i odbiór. Należy już samą próbę pisania o niemieckiej okupacji na ziemiach polskich, szczególnie wtedy, gdy temat nie był jeszcze znany na Zachodzie. To świetna forma popularyzacji historii i zwracania uwagi na ważne aspekty polskiego dziedzictwa. ,,Zapomniany Holocaust” zawiera dość przystępną, syntetyczną i skróconą wersję tego, co działo się w okupowanej przez Niemców Polsce. Już sam tytuł pokazuje, iż autor jasno i klarownie opowiada się za szczególnym wyróżnieniem eksterminacji ludności polskiej, nieomal zrównując ją z zagładą narodu żydowskiego. Gdybyśmy poprzestali wyłącznie na wersji anglojęzycznej, bylibyśmy zachwyceni.
Niestety, na polskojęzycznym wydaniu waży dobór środków użytych przez autora. Lukas z oczywistych względów nieco spłycił problem i ograniczył szczegółowość tematów poruszonych w książce. Ubrał całość w ogólniki, nie zagłębił się w detale, zwłaszcza w odniesieniu do barbarzyństwa niemieckiego okupanta. Tytuł książki jest zatem nieco mylący, bowiem nie odnosi się ona wyłącznie do omówienia specyfiki okupacji, lecz prezentuje historyczny rys funkcjonowania Polaków i państwa polskiego w latach 1939-44. Owszem, w przypadku czytelników niezaznajomionych z historią Polski niezbędne jest szerokie wprowadzenie i zwrócenie uwagi na kwestie utworzenia Rządu Emigracyjnego czy Polskiego Podziemia. To cenny kapitał w kontekście promowania tych konkretnych elementów składających się na fenomen polskiej państwowości. Niestety, gubi się w tym inny przekaz prezentujący polski naród jako bezbronną ofiarę niemieckich nazistów. Dla zachodniego czytelnika wydarzenia czasu okupacji są zwyczajnie abstrakcją. By uświadomić ogrom nazistowskich zbrodni, trzeba epatować przykładami, często wręcz makabrycznie plastycznymi. Nie wystarczy garść statystyk i kilka wplecionych w to bardziej szczegółowych historii. 6 milionów wymordowanych ludzi i piekło zgotowane reszcie wymagają bardziej dokładnego podejścia.
W efekcie ,,Zapomniany Holocaust” nie niesie ze sobą szczególnej wartości merytorycznej dla polskiego czytelnika. Książka nie została skrojona pod nas, wobec czego trudno oceniać ją w kontekście dostępnych w Polsce bardziej szczegółowych opracowań. O ile na amerykańskim czy brytyjskim rynku może mieć racje bytu także dzisiaj – a tutaj trzeba by teraz liczyć na masowe zainteresowanie czytelników poprzedzone medialną promocją – o tyle na polskim nie widzę dla niej znaczącego miejsca, chyba że w kontekście historiograficznej ciekawostki. W końcu Lukas przecierał szlaki, był prekursorem. Jak na dzisiaj, jak na Polskę, zbyt mało, bo nie może być w tym ani innowacji, ani próby wyjścia poza to, co udało się ustalić historykom i co wielokrotnie opisywali.
W tym kontekście trzeba podkreślić, że ,,Zapomniany Holocaust” stanowi swego rodzaju klasykę, którą trzeba docenić, nie bacząc na to, do czego doszli późniejsi badacze. Możemy spojrzeć na Lukasa z perspektywy dzisiejszego stanu wiedzy, podejść krytycznie do wykorzystanych przez niego źródeł. Niezły styl pisarski i ładne wydanie przez Rebis nie wystarczą do stworzenia opracowania, które będzie wielokrotnie cytowane, ale przynajmniej dadzą nam możliwość zapoznania się ze swego rodzaju klasyką. Lukas nie jest złym autorem, jako popularyzator polskiej historii sprawdził się całkiem nieźle. Szkoda, że ,,Zapomniany Holocaust” mam ocenić z perspektywy czytelnika obecnego na polskim rynku, bo w innych warunkach pewnie postawiłbym książce wyższą ocenę.
Ocena: 
