Rok wydania – 2015
Autor – Götz Aly
Wydawnictwo – Czarne
Liczba stron – 321
Seria wydawnicza – Historia
Tematyka – opracowanie poświęcone nazistowskiemu programowi eutanazji.
Antysemityzm i polityka rasowa nazistowskiej III Rzeszy jest jednym z najboleśniejszych elementów przeszłości, z jakimi muszą się zmierzyć współcześni Niemcy. Dziedzictwo eksterminacyjnej polityki przodków to najgorsze wspomnienie, jakiego nie zdołał zatrzeć czas. I nie chodzi tu jedynie o Holocaust, choć przecież to zagłada ludności żydowskiej stanowiła esencję działań hitlerowców. Götz Aly, autor dobrze przyjętego „Państwa Hitlera”, prezentuje jeden z zapomnianych rozdziałów historii III Rzeszy. W przygotowanej przez Wydawnictwo Czarne książce „Obciążeni” stara się pokazać przyczyny, przebieg i konsekwencje eutanazji w nazistowskich Niemczech, analizując „kontekst masowego poparcia dla eugeniki i eutanazji dwustu tysięcy obywateli niezdolnych do tzw. produktywnego życia”.
O tym, że system III Rzeszy był zbrodniczy, nie powinniśmy nikogo przekonywać. Przez lata prac historyków udokumentowano wiele odrażających i makabrycznych zbrodni, które stały się udziałem nie tylko systemu czy państwa, ale i poszczególnych jednostek lub zbiorowości. Niemcy dali się omamić szalonej wizji, eksterminacyjnej ideologii, która wypchnęła ich poza granice tego, co uznajemy za ludzkie. Człowieczeństwo poszło w zapomnienie, ustępując miejsca nazistowskiemu pragmatyzmowi, który życie ludzkie miał za nic. Zgodnie z założeniami ideologii NSDAP znaczna część społeczeństwa została przeznaczona do wytępienia nie tyle ze względów rasowych, co z powodu bezproduktywności. Ich życie zostało sklasyfikowane jako bezwartościowe, a jako takie mogło zostać odebrane. Aly pisze o tym otwarcie, bez ogródek. Niemiecki profesor historii nie jest człowiekiem, który stara się szukać drugiej strony medalu i wybielać oczywistych zbrodniarzy. Jego spojrzenie na nazistowski system i zachowanie społeczeństwa jest pełne krytycyzmu, ale i bolesnej refleksji nad słabością mechanizmów ograniczających mordercze zapędy inspirowane przez władzę. Do dzisiaj trudno uzmysłowić sobie, jak takie rzeczy mogły dziać się w na pozór cywilizowanym społeczeństwie…
Eutanazja i eugenika stały się jednymi z punktów programu NSDAP, w ramach którego naziści obficie czerpali z osiągnięć pseudonaukowców oraz poważanych badaczy, których dzieła interpretowano w sposób niezgodny z rzeczywistymi zamierzeniami twórców. W efekcie stworzono fundament systemu masowej eksterminacji, który objął pacjentów zakładów psychiatrycznych, przeciwników politycznych, homoseksualistów, ludzi niepełnosprawnych. Götz Aly stara się udokumentować proceder, narzucając rozważania ogólne na pojedyncze historie ludzi, którzy albo nie przetrwali operacji likwidacji elementu zbędnego, albo cudem uniknęli śmierci. Historyk udanie łączy merytoryczne rozważania, poparte dziesiątkami dokumentów i osobistych relacji, z własnymi przemyśleniami, autorskim komentarzem oraz odrobiną emocji, których nie da się powstrzymać przy tak trudnym temacie. Trzeba jednak przyznać, iż narracja jest wyważona, dokładna, rzeczowa i fachowa, co pokazuje, iż Aly wciąż może śmiało aspirować do miana najbardziej kompetentnych znawców realiów życia w III Rzeszy.
Ważnym elementem „Obciążonych” jest fundamentalna krytyka niemieckiego społeczeństwa. Aly słusznie zauważa, iż eugenika stała się jednym z kluczy do organizacji systemu eksterminacji w niemieckich obozach koncentracyjnych. Organizatorzy akcji czystki „T4” uświadomili sobie, że nawet w samym sercu Niemiec możliwe jest ludobójstwo na skalę masową, bez odzewu ze strony biernych Niemców. To przerażając, jak silnie społeczeństwo zostało zindoktrynowane i jak bardzo pozostało obojętne na los milionów ludzi. Władze działały ostrożnie i stopniowo, sondując masy ludności. Te, swoim milczeniem, dały ciche przyzwolenie i „zielone światło” na rozpoczęcie zbrodniczej akcji. Dzisiaj wydaje się to niewyobrażalnym barbarzyństwem, wtedy stało się standardem.
„Obciążeni” to książka wartościowa, o ogromnym potencjale. Götz Aly uzupełnia tym samym „Państwo Hitlera” o kolejne świetne opracowanie, ukazując kulisy życia w III Rzeszy. Jego wyważona, obiektywna i dobrze pomyślana narracja koresponduje z niezłym stylem. Nade wszystko jednak przypomina on jeden z mniej znanych wątków historii nazistowskich Niemiec, ujawniając, iż odpowiedzialnością za eugenikę i eutanazję można obarczyć nie tylko bezpośrednich wykonawców – bezlitosnych morderców – ale i tych, którzy udawali, że nie wiedzą, co dzieje się w III Rzeszy.
Ocena:
