Rok wydania – 2015
Autor – Martin Winstone
Wydawnictwo – Rebis
Liczba stron – 420
Seria wydawnicza – Historia
Tematyka – historia Generalnego Gubernatorstwa, „mrocznego serca Europy Hitlera”.
Generalne Gubernatorstwo było bez wątpienia jednym z ciekawszych tworów hitlerowskiej administracji organizowanej na zajmowanych przez nazistów okupowanych terytoriach. Niemcy zdawali sobie sprawę, że Polacy nigdy nie podporządkują się najeźdźcy, wobec czego z dużym zaangażowaniem przystąpili do budowania aparatu represji, który miał zapewnić im dominację i względne bezpieczeństwo. Polacy, mimo przegranej kampanii wrześniowej, szybko otrząsnęli się z porażki i jeszcze w 1939 roku zorganizowali zręby podziemnego państwa, tworząc stan dwuwładzy trwający do ostatnich dni II wojny światowej. Na fenomen okupacji ziem polskich składa się oczywiście wiele elementów, ale Generalne Gubernatorstwo wyróżnia się na tle podobnych sobie quasi-państwowych wytworów nazistowskiej koncepcji podboju i zarządu. Brytyjski historyk Martin Winstone ulega fascynacji tematem, starając się zgłębić niezwykłość GG. W wieloaspektowej analizie prezentuje interesujący rys historyczny, wykazując się nie tylko zrozumieniem tematu, ale i talentem pisarskim.
Pracownik Holocaust Educational Trust nie jest oczywiście pierwszym autorem, który porusza temat organizacji GG. Niedawno doktor Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego Marek Mączyński opublikował solidną analizę niemieckiego aparatu bezpieczeństwa na okupowanych ziemiach Polski. Książka przeszła jednak bez echa, głównie ze względu na słabą promocję. Martin Winstone, dzięki zaangażowaniu Wydawnictwa Rebis, miał ułatwione zadanie. Polscy czytelnicy z reguły z zaciekawieniem przyjmują opracowania zachodnich historyków dedykowane naszej historii. Brytyjczyk nie poszedł jednak w tandetną komercję, broniąc się rzeczowością i dobrym stylem, który umiejętnie wykorzystał do budowy opracowania interesującego i, mimo widocznej szablonowości, zgrabnie koncentrującego informacje na temat „mrocznego serca Europy Hitlera”.
Zdecydowanym atutem publikacji jest jej zakres tematyczny. „Generalne Gubernatorstwo” to książka, w której mieszają się wątki administracyjno-prawne, społeczne, militarne czy gospodarcze. Nie zostały zmiksowane na chybił-trafił, lecz zgrabnie ułożone w czytelne rozdziały opisujące koleje losów królestwa Hansa Franka i nazistowskich zbrodniarzy. Zbrodnie stanowią jeden z głównych wątków rozprawy, a Winstone stara się podkreślać dramat ludności żydowskiej i polskiej. Momentami nieco przesadnie koncentruje się na Holocauście, co jednak trzeba potraktować jako naturalny efekt jego zainteresowań i afiliacji. Przede wszystkim jednak odsłania kulisy niemieckiego zarządu ziem polskich, obnażając brutalność, głupotę i barbarzyństwo okupanta. Dla zachodniego czytelnika będzie to cenna lekcja historii uczulająca na odmienność losów Francji, Holandii czy Wielkiej Brytanii. Nie daje się także zwieść niemieckiej propagandzie czasu wojny. Starannie selekcjonuje źródła, wybierając te najbardziej wartościowe, najtrafniejsze. W efekcie na kartach książki próżno doszukiwać się przekłamań będących efektem lektury nazistowskich szmatławców wydawanych w celu ośmieszenia Polski i Polaków.
Pod względem stylistyki, Winstone’owi nie można nic zarzucić. Pisze schludnie, z dbałością o odbiorcę, a jednocześnie ciekawie i ze swadą odkrywa kulisy życia na terenie GG. Jego książka nie ma być kolejnym szczegółowym opracowaniem dedykowanym eksportom, lecz sprawnie okrojoną monografią z dobrze pomyślaną narracją. Można już mówić o pewnym zachodnim standardzie opowiadania o historii. Przede wszystkim nie może być ani długo, ani nudno. Cierpi na tym nieco szczegółowość poprzez spłycenie sporej ilości wątków, ale też nie ma się co czarować, że w jednej publikacji można zawrzeć wszystkie aspekty funkcjonowania tak złożonego tworu.
Niemiecka okupacja Polski, oprócz oczywistych konsekwencji brutalności i eksterminacyjnej polityki nazistów, stanowi do dzisiaj jeden z obszarów zainteresowań historyków-administratywistów, którzy słusznie zajmują się odkrywaniem kulisów organizacji i ustroju podbitych w czasie II wojny światowej ziem. Choćby z tego powodu Generalne Gubernatorstwo zasługuje na szczególną uwagę. Sztuczny twór, który powstał w centrum Europy, stanowił jeden z motorów napędowych niemieckiej gospodarki opartej na niewolniczej pracy mieszkańców okupowanych państw. „Mroczne serce Europy Hitlera” wyróżniało się nie tylko dziwacznym ustrojem, ale i tragiczną historią naznaczoną cierpieniem Polaków i okrucieństwem niemieckiego najeźdźcy. Dokumentacja dziejów tego dramatycznego okresu to obowiązek współczesnych historyków, na których spoczywa zbiorowa odpowiedzialność za pamięć o przewinieniach ludzkości. Martin Winstone z Holocaust Educational Trust zdaje sobie sprawę z historycznego posłannictwa i w bardzo dobrym stylu tworzy pierwszą powstałą poza granicami Polski książkę na temat historii Generalnego Gubernatorstwa. Potrzebne, pożyteczne i odpowiednio skrojone opracowanie.
Ocena:
