Roberto Farinacci (1892-1945) – jeden z przywódców ruchu faszystowskiego we Włoszech, zaufany współpracownik Benito Mussoliniego, członek Wielkiej Rady Faszystowskiej.
Urodził się 16 października 1892 roku w Isernia. Pochodził z biednej rodziny i być może z tego powodu szybko rozpoczął pracę zawodową, porzucając szkołę. Jeszcze przed I wojną światową związał się z ruchem socjalistycznym, wyrabiając część poglądów politycznych. W trakcie konfliktu, w czasie którego walczył we włoskiej armii, stopniowo radykalizował się, stając się gorącym orędownikiem zbudowanego na fali niezadowolenia ruchu faszystowskiego. Blisko związał się z przywódcą ugrupowania Benito Mussolinim. Na początku lat dwudziestych pełnił funkcję przywódcy (Ras) paramilitarnej bojówki faszystowskiej w Cremonie (Czarne Koszule). Był uważany za radykała, który pragnął doprowadzić do konfrontacji z innymi partiami politycznymi, jak również zlikwidować antyfaszystowską opozycję. Zdecydowanie opowiadał się za rządami dyktatorskimi. Jego radykalne poglądy stały w sprzeczności z wizją proponowaną przez samego Mussoliniego, który mimo konfrontacyjnego stylu sprawowania władzy, chciał normalizacji i utrzymania fasadowej republiki z funkcjonującym parlamentem, monarchią i podstawami demokracji.
Po udanym zamachu stanu przeprowadzonym w październiku 1922 roku w wyniku tzw. Marszu na Rzym faszyści objęli ster rządów we Włoszech. Farinacci stał się czołowym przedstawicielem ruchu, a od 1925 roku pełnił nawet funkcję sekretarza partii. Mussolini wykorzystał radykalizm i zaangażowanie Farinacciego do rozbudowy struktur partyjnych w terenie. Silna pozycja Farinacciego oraz zaangażowanie w brutalne zwalczanie opozycji, w tym kontrola nad Czarnymi Koszulami, zagrażały hegemonii Mussoliniego. W konsekwencji na początku 1926 roku Farinacci został zdymisjonowany z pełnionej funkcji sekretarza partii i odsunięty na boczny tor. Przez kilka lat wykonywał zawód prawnika – w 1923 roku, z nadania partii, zdał bowiem egzamin adwokacki.
Był zdeklarowanym rasistą i antysemitą, opowiadając się za zaostrzeniem kursu względem ludności żydowskiej i wspierając nazistowską eksterminacyjną wizję rozwiązania ,,problemu”. Jego proniemieckie poglądy zjednały mu sympatyków w III Rzeszy, co mogło stanowić zagrożenie dla samego Mussoliniego. Przez lata Farinacci nie mógł się pogodzić z decyzją o dymisji. Dopiero w 1934 roku wrócił do łask – duce mianował go członkiem Wielkiej Rady Faszystowskiej. W kolejnych latach Farinacci walczył w wojnie z Etiopią, uczestniczył w wojnie domowej w Hiszpanii, wspierając reżim gen. Francisco Franco i silnie lobbował za wzmocnieniem sojuszu włosko-niemieckiego. Jako jeden z nielicznych prominentnych włoskich polityków opowiadał się za natychmiastowym przystąpieniem do II wojny światowej po stronie III Rzeszy. Uważany za zbyt radykalnego nie cieszył się szczególnym poparciem w Wielkiej Radzie Faszystowskiej.
Przełomem w karierze Farinacciego było obalenie Mussoliniego w lipcu 1943 roku. Po sformowaniu rządu przez Pietro Badoglio Farinacci prowadził aktywną kampanię na rzecz obalenia nowego premiera i odnowienia sojuszu z Niemcami. Wobec grożącego mu aresztowania uciekł z Włoch i krótko przebywał na terytorium III Rzeszy. Następnie wrócił do Cremony, ale mimo poparcia nazistów nie odzyskał wpływów i pełnił marginalne funkcje w marionetkowej Republice Socjalnej utworzonej przez Mussoliniego w północnych Włoszech. W kwietniu 1945 roku Farinacci został pochwycony przez antyfaszystowskich rebeliantów. Oskarżony o współtworzenie faszystowskiego reżimu i liczne zbrodnie został skazany na śmierć przez fasadowy trybunał. Wyrok wykonano przez rozstrzelanie 29 kwietnia 1945 roku.
