Jednym z najbardziej rozpoznawalnych hełmów używanych w Armii Czerwonej był SSz-36 (ros. СШ-36, określany także jak Ssh-36). Został on zaprojektowany przez Aleksandra A. Shvartza i wszedł do produkcji w 1936 roku. Wkrótce po tym trafił na wyposażenie rożnego rodzaju jednostek Armii Czerwonej: piechoty, kawalerii, artylerii. Był przy tym pierwszym masowo produkowanym i użytkowanym hełmem produkcji radzieckiej.
Konstrukcja hełmu
Hełm SSz-36 cechował się półokrągłym kształtem o charakterystycznym otworze wentylacyjnym umieszczonym na górze i osłoniętym niewielkim grzebieniem. Posiadał dość duże, wywinięte krawędzie boczne chroniące przed ciosami szabli kawalerzystów – podobno było to inicjatywą marszałka Siemiona Budionnego. Hełm pokrywano barwami maskującymi – ciemnozieloną, khaki – lub dwubarwnym kamuflażem. Z przodu niektórych hełmów – zwłaszcza tych używanych propagandowo – nanoszono kontur pięcioramiennej gwiazdy, typowej dla Armii Czerwonej. Czasami podczas walk na hełm zakładano także siatki maskujące.
Użycie bojowe hełmu SSz-36
Trudno określić, kiedy dokładnie doszło do pierwszego bojowego użycia hełmu SSz-36. Żołnierze Armii Czerwonej używali go masowo podczas walk sowiecko-japońskich nad jeziorem Chasan w 1938 roku. Jednocześnie hełmy tego typu zostały przekazane przez ZSRR wojskom republikanów walczących w hiszpańskiej wojnie domowej z lat 1936-1939. Po raz pierwszy na linii frontu hełm SSz-36 znalazł się zatem albo w Hiszpanii, albo na Dalekim Wschodzie.
Dużą popularność SSz-36 zdobył nieco później, bo w czasie bitwy nad rzeką Chałchin-Goł – stanowiącej kluczowy moment radziecko-japońskich starć granicznych z lat 1938-1939. Wówczas otrzymał on przydomek „chałchingołka”. Następnie był używany jako podstawowy hełm Armii Czerwonej podczas wojny w Europie – agresji ZSRR na Polskę z września 1939 roku, fińsko-radzieckiej wojny zimowej z lat 1939-1940 oraz na całej długości frontu wschodniego otwartego przez atak Niemców w czerwcu 1941 roku.
W 1941 roku doszło jednak nie tylko do niemieckiej inwazji na ZSRR. W tym samym czasie podjęto decyzję o zaprzestaniu produkcji hełmów SSz-36. Na taką decyzję wpłynęły zarówno wojenne realia, jak i powstanie następcy hełmu SSz-36 – czyli słynnego hełmu SSz-40, stanowiącego notabene ulepszenie hełmu SSz-39. Ta zmiana nie oznaczała jednak końca kariery „chałchingołki”. Była ona używana na froncie wschodnim do 1943 roku – a w niektórych jednostkach walczących na Dalekim Wschodzie z Japonią hełmów SSz-36 używano nawet w 1945 r. Kariera tych hełmów rozpoczęła się zatem na Dalekim Wschodzie i na nim także się zakończyła. Choć od tej reguły wystąpił niewielki wyjątek – stanowiły go hełmy SSz-36 przejęte przez Niemców. Część z nich została przekazana do formacji obrony przeciwlotniczej (niem. Luftschutz) i użytkowana zapewne do końca wojny w 1945 roku.
Jakie jednak były same hełmy SSz-36? W gruncie rzeczy skuteczne – ich kształt zapewniał dobrą osłonę większej części głowy przed odłamkami i ciosami zadawanymi w walce wręcz. Zapewne z tego względu konstrukcją tą zainteresował się niemiecki Luftschutz, dla którego właśnie ochrona przed odłamkami i uderzeniami była najważniejsza. Od 1941 roku konstrukcja hełmów SSz-36 była jednak przestarzała. Były one ciężkie, duże, niezbyt poręczne a typowe dla nich wywinięte krawędzie boczne – mające chronić przed ciosami szabli kawaleryjskich – były już całkowicie niepotrzebne. Hełmy SSz-36 stały się zatem niepraktyczne i nie opłacało się dalej w nie inwestować.
„Propagandowy” hełm
Co jednak istotne, SSz-36 przez wiele lat były ikonicznymi hełmami Armii Czerwonej. Do tej roli nadawały się doskonale – były produkcji radzieckiej, miały charakterystyczny kształt, a po namalowaniu czerwonej gwiazdy oczywistym było ich „rewolucyjne” przeznaczenie. Dlatego też masowo trafiły one – zwłaszcza w latach 30-tych – na liczne plakaty, ulotki i znaczki pocztowe. Rysunek z dwoma żołnierzami Armii Czerwonej w hełmach SSz-36 trafił nawet na powstały w 1938 roku wzór popularnego banknotu 3 rublowego. Podsumowując, „chałchingołka” była jednym z symboli Armii Czerwonej i dopiero pod koniec II wojny światowej został „zdeklasowana” przez hełm SSz-40.
Fotografia tytułowa: żołnierze Armii Czerwonej w hełmach SSz-36 podczas przerwy. Wzgórze Zaoziornaja, walki radziecko-japońskie o jezioro Chasan, 1938 rok. Źródło: Wikimedia, domena publiczna.
