Tytuł – Obozy śmierci akcji „Reinhardt”. Bełżec, Sobibór, Treblinka.
Rok wydania – 2022
Autor – Icchak Arad
Wydawnictwo – Instytut Pileckiego
Liczba stron – 685
Tematyka – monografia poświęcona akcji „Reinhardt”, jednej z największych operacji eksterminacji ludności żydowskiej przeprowadzonej przez niemieckiego okupanta w oparciu o system obozów śmierci.
Ocena – 8,5/10
Akcja „Reinhardt” jest bez wątpienia jedną z największych zbrodni, jakie Niemcy popełnili na terenie okupowanej Polski. Takim kryptonimem określono plan eksterminacji Żydów zamieszkujących zajęte we wrześniu 1939 roku tereny Polski, później przemianowane na Generalne Gubernatorstwo. Bełżec, Sobibór i Treblinka – trzy obozy śmierci zbierające wyjątkowo krwawe żniwo zostały stworzone właściwie w jednym celu – weszły w skład nazistowskiej machiny zagłady, wpisując się w plan „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” nakreślony podczas konferencji w Wannsee na początku 1942 roku. Monografia Icchaka Arada, która ukazała się w Polsce nakładem Instytutu Pileckiego, to kompletne, wyczerpujące kompendium wiedzy na temat przebiegu operacji eksterminacyjnej, z uwzględnieniem jej genezy oraz konsekwencji – bezpośrednich i pośrednich, często długofalowych.
Monumentalne opracowanie zaczyna się od nakreślenia rysu planów eksterminacyjnych nazistowskich Niemiec po zajęciu Polski. Droga do „ostatecznego rozwiązania” wiodła przez stopniowe zaostrzanie terroru, ale już w pierwszych tygodniach okupacji odnotować można było charakterystyczne elementy niemieckiej polityki względem podbitych terytoriów – przemoc, brutalność, rasistowską dyskryminację, a w wielu wypadkach próby fizycznego unicestwienia całych grup (zawodowych, etnicznych). Wprowadzenie Arada oczywiście zaledwie sygnalizuje tę problematykę, ale jest na tyle solidne, że umożliwia zrozumienie podstaw ideologicznych, prawnych i organizacyjnych akcji „Reinhardt”, która znajduje się w centrum zainteresowania autora. Nie pominął on także ważnego tematu pogromów, przy czym skoncentrował się na zaangażowaniu ludności ukraińskiej. Aspekty związane z reakcjami polskiej ludności na eksterminacyjną politykę nazistów zostały uwzględnione w rozdziale trzecim, przy czym nie poświęcono im szczególnie wiele miejsca, a autor odnotował, iż chaos informacyjny był z rzadka przerywany bardziej wiarygodnymi doniesieniami o tragicznym losie więźniów. Pogłoskom często nie dawano wiary, a stopień świadomości społeczeństwa pozostawał niski niemal do końca wojny.
Arad spojrzał na akcję „Reinhardt” z możliwie wielu perspektyw. Słusznie zwrócił uwagę na przygotowania w postaci nakreślenia planów eksterminacji, doboru personelu, ale i rozbudowy miejsc zagłady. Poświęcił odrębny rozdział więźniom, w tym warunkom życia w obozach śmierci, jak również portretom sprawców, nie pomijając aspektu późniejszych powojennych rozliczeń i procesów zbrodniarzy. Odnotować należy próby szczegółowej dokumentacji dotyczącej liczby więźniów i pomordowanych. Bogactwo materiałów archiwalnych, ich różnorodność (dominują źródła izraelskie i polskie) umożliwiają rzetelne podejście do tematu, a autor nie przytacza danych bezrefleksyjnie. Warto także pamiętać, iż pierwsze wydanie książki ukazało się już w 1987 roku. Później była ona uzupełniana, a autor korzystał z nowszych źródeł, włączając je do bibliografii i analiz.
Nie mam wątpliwości, iż „Obozy śmierci akcji Reinhardt” to obowiązkowa pozycja dla osób zapoznających się z przebiegiem Holocaustu, szczególnie na okupowanych ziemiach polskich. Icchak Arad stworzył monumentalne dzieło, które w sposób rzetelny i metodyczny prezentuje szczegółowe aspekty organizacji i przebiegu akcji „Reinhardt”. To jeden z ważniejszych materiałów dostępnych na rynku i bardzo dobrze się stało, że Instytut Pileckiego sięgnął właśnie po tę publikację. Doceńmy także pracę tłumaczek, które – jak same zauważyły – nie miały łatwego zadania ze względu na specyfikę nomenklatury oraz ładunek emocjonalny wiążący się z tematem Zagłady. Wywiązały się z zadania co najmniej bardzo dobrze, wpisując się w wysoki poziom opracowania.
Ocena: 8,5/10
Recenzja„Obozy śmierci Akcji Reinhardt”powstała we współpracy zTaniaKsiazka.pl.
