Rok wydania – 2021
Autor – Wojciech Brański
Wydawnictwo – Bellona
Liczba stron – 270
Tematyka – bardzo oryginalna, a przy tym osobista opowieść o Jędrku Brańskim, 17-letnim powstańcu, spisana przez jego młodszego brata.
Ocena – 7/10
17 lat. Niecałe. Jędrek Brański był ledwie nastolatkiem, gdy wybuchło Powstanie Warszawskie. Poszedł się bić, jak wielu jemu podobnych rówieśników. Jego historia mogłaby symbolizować losy warszawskiej młodzieży, gdyby była szerzej znana. Przez kilkadziesiąt lat pozostawała jedynie w rodzinnym archiwum i w pamięci ocalałych z powstania. Dopiero teraz, co samo w sobie wydaje się wręcz niewiarygodne, została przelana na papier za sprawą jego młodszego brata, Wojciecha.
Autorowi warto poświęcić nieco więcej miejsca, bo sam jest interesującą postacią. Urodził się w 1935 roku, przeżył czas okupacji, jest wykładowcą akademickim. Jędrek zmarł w lipcu 1980 roku. Jak się okazuje, bracia nigdy nie rozmawiali o czasie powstania. Jako że Wojciech miał wówczas ledwo dziewięć lat, a Jędrek nigdy nie opowiedział mu swojej historii, po śmierci brata został właściwie bez wspomnień. Napisał zatem książkę, która miała mu je przywrócić. To tak naprawdę wyimaginowana – choć bazująca na relacjach przyjaciół Jędrka – historia, która ma stanowić pewien symbol. Co więcej, Brański mierzy się z przeszłością brata w niezwykle oryginalnej formie, tworząc formę dialogu z Jędrkiem.
Forma książki musi zaskakiwać. Myślę, że dla autora próba rozmowy ze zmarłym bratem miała funkcję oczyszczającą, terapeutyczną. „Jędrek ‘44” pokazuje nam, jak silnie zakorzenione są doświadczenia wojny, jak długo pozostają w pamięci. Brański mierzy się przecież także z własną przeszłością, słusznie zauważając, że w 1944 roku był na tyle świadomy, by dostrzec zagładę miasta. To właśnie ta świadomość tragedii Warszawy skłania go do ostrej polemiki z nieżyjącym Jędrkiem. Rozmowa między braćmi jest w istocie starciem między zwolennikami i przeciwnikami idei wybuchu Powstania Warszawskiego. Te dwie perspektywy – choć oczywiście autor reprezentujący nurt przeciwników nie jest w stanie całkowicie wczuć się w argumenty drugiej strony – ścierają się od lat. Brański stawia konkretne pytania, argumentuje bardzo solidnie, nie daje się ponieść emocjom, prezentuje żelazną logikę, podpierając się konkretnymi danymi i odwołaniami do źródeł. Ekspertów jego argumenty nie zaskoczą, ale dla wielu czytelników powinny być cenną lekcją. Lekcją retoryki oraz historii.
„Jędrek ‘44” jest opracowaniem oryginalnym, a przy tym napisanym językiem sprzyjającym lekturze. Tylko częściowo wpisuje się w nurt wspomnieniowy, wymykając się tradycyjnym kategoriom. Czy to dobrze? Mam mieszane odczucia. Z jednej strony cieszy mnie, że na rynku pojawił się kolejny autor (choć zakładam, że to jednorazowe zaangażowanie), który potrafi zaciekawić czytelnika i wydobyć z historii powstania coś więcej, przebijając się tym samym przez setki na pozór podobnych książek. Z drugiej, mam świadomość, że opisywana historia powstała głównie w głowie Brańskiego i nie jest idealnym odzwierciedleniem wojennych losów Jędrka i jego kompanów. Omawiana wcześniej historyczna polemika ma dużą wartość merytoryczną, ale i tutaj można mieć zastrzeżenia. Nie ulega natomiast wątpliwości, że Brański ze swoim przygotowaniem świetnie sprawdziłby się w dyskusji panelowej na temat zasadności wybuchu Powstania Warszawskiego. Kto wie, może i w takiej roli go zobaczymy.
Recenzja „Jędrek ’44” powstała we współpracy z II wojna światowa TaniaKsiazka.pl.
Ocena: 
