Rok wydania – 2020
Autor – Nikolaus Wachsmann
Wydawnictwo – Świat Książki
Liczba stron – 928
Tematyka – wieloaspektowe, niezwykle rozbudowane kompendium wiedzy na temat powstania, organizacji i funkcjonowania nazistowskich obozów koncentracyjnych.
Historia eksterminacji licznych narodów i grup etnicznych jest na trwałe wpisana w historię II wojny światowej. Właściwie trudno jest omawiać przebieg wydarzeń w latach 1939-1945 (a nawet szerzej, zważywszy na źródła niemieckiej ekspansji) bez odniesienia do Holocaustu czy wyniszczania polskiej inteligencji. Rasizm stał się podstawą nazistowskiej ideologii, co doprowadziło świat do wieloletniej wojny, a człowieczeństwo nieomal na skraj upadku. Opracowania takie jak to Nikolausa Wachsmanna przypominają, gdzie należy szukać wyjątkowości terroru okresu II wojny światowej. Na ponad 900 stronach znajdziemy prawdziwe kompendium wiedzy na temat funkcjonowania niemieckich obozów koncentracyjnych w perspektywie politycznej, organizacyjnej czy społecznej. Opracowanie ma ogromne i niewątpliwe walory merytoryczne. Trudno wymienić wszystkie elementy, które w swojej analizie uwzględnił Wachsmann. Jest to zwyczajnie jedno z najważniejszych i najpełniejszych opracowań tego typu.
Oczywiście, nie sposób jest w szczegółach – nawet na blisko tysiącu stron – powiedzieć o każdym obozie koncentracyjnym, zważywszy że ich specyfika była odmienna. W efekcie nie nastawiajmy się na proste wyliczenie konkretnych obozów, a następnie omówienie historii każdego z nich. Wachsmann idzie inną drogą. Wspólnych mianowników jest sporo i to one stanowią esencję narracji. Autor omawia szeroką perspektywę kształtowania nazistowskiego systemu eksterminacji, a następnie – odnosząc się oczywiście do konkretnych przykładów – ukazuje jego funkcjonowanie w praktyce. „Historia nazistowskich obozów koncentracyjnych” jest zatem wyczerpującym przyczynkiem do bardziej szczegółowych badań odnoszących się już do konkretnych miejsc kaźni.
Wachsmann stara się również zwrócić uwagę na ofiary niemieckiej polityki eksterminacji. Stąd też rozważania na temat funkcjonowania obozów „od środka”, systemów zorganizowania więźniów i więźniowskiej hierarchii, jak również powstawania i działania ruchu oporu. Nie kończy narracji na 1945 roku, próbując scharakteryzować sposoby radzenia sobie z przeszłością po wojnie. Zwraca uwagę na dość iluzoryczne rozliczenie zbrodniarzy i traumę, z jaką borykali się więźniowie. Nie chcę przesądzać, czy jest to pełny obraz tytułowej historii nazistowskich obozów koncentracyjnych, ale mniej więcej tak wyobrażam sobie zebranie wszystkich informacji w jednym miejscu. O wartości merytorycznej analizy niech poświadczą również liczne odwołania – zbiór bibliograficzny jest po prostu ogromny, a na lwią część odniesień składają się archiwa (zróżnicowane, choć głównie niemieckie).
Nie jest to oczywiście przyjemna lektura. Wynika to z ciężaru gatunkowego poruszanych treści, ale i po części stylu pisarskiego (o tym szerzej za chwilę), który siłą rzeczy został narzucony i dostosowany do tematu. W konsekwencji książkę można zarekomendować przede wszystkim badaczom dziejów eksterminacji, jak i osobom, które chciałyby się zagłębić w temat, usystematyzować wiedzę lub po prostu szukają konkretnych informacji na temat funkcjonowania stworzonego przez Niemców systemu. Wachsmann ułatwia nam nieco sprawę przystępną formą przekazywania wiadomości. Widać, że na co dzień musi mieć tzw. „lekkie pióro”, bo pisze do rzeczy, ciekawie, nie stroni od anegdot i interpretacji. Innymi słowy, świetnie wpisuje się w zapotrzebowanie czytelników i godzi kilka aspektów swojej monumentalnej pracy, nie tracąc ani na jakości, ani na czytelności. Wszystko to sprawia, że jego monografia zajmuje szczególną pozycję wśród opracowań tego typu. Niewątpliwie będę do niej wracał w przyszłości, a jeśli kiedykolwiek szukać będę odpowiedzi na pytanie dotyczące funkcjonowania systemu obozowego, opracowanie Wachsmanna będzie jednym z pierwszych, po które sięgnę. Z zaufaniem i z niesłabnącym zainteresowaniem.
Recenzja „Historii nazistowskich obozów koncentracyjnych” powstała we współpracy z Bestsellery TaniaKsiazka.pl.
Ocena:
