Miklos Horthy (1868-1957) – właściwie Miklós Horthy de Nagybánya. Węgierski dyktator, admirał, przywódca Węgier podczas II wojny światowej i regent państwa i sojusznik hitlerowskich Niemiec.
Urodził się 18 czerwca 1868 roku w Kenderes. Horthy szybko zaangażował się w działalność militarną, pobierając nauki w Akademii Morskiej w Fiume. Po ukończeniu szkoły rozpoczął karierę w marynarce wojennej Austro-Węgier. W latach 1908-1914 pełnił funkcję adiutanta cesarza Franciszka Józefa. Wykonywał w tym okresie rozmaite prace dyplomatyczne. Podróżował do wielu krajów. Jednocześnie awansował w hierarchii marynarki wojennej. Dowodził kolejnymi jednostkami pływającymi. W sierpniu 1914 roku wziął pod komendę SMS „Habsburg”, następnie SMS „Novara” i wreszcie od 1 lutego 1918 roku „Prinz Eugen”. Na ostatnim okręcie przebywał krótko, jednakże warto odnotować ten epizod ze względu na nazwę jednostki. Okręt ten był bowiem austriacki i nie należy mylić go z niemieckim krążownikiem „Prinz Eugen”, który wszedł do służby dopiero w 1940 roku i brał udział w dziewiczym rejsie „Bismarcka”, podczas którego niemiecki pancernik został zatopiony przez Royal Navy. Wróćmy jednak do Horthy’ego. Podczas I wojny światowej dał się poznać jako utalentowany dowódca. Odznaczył się zwycięskim bojem przeciwko włoskiej flocie w maju 1917 roku, który przeszedł do historii jako bitwa w Cieśninie Otranto. Monarchia habsburska odznaczyła go Orderem Marii Teresy. W marcu 1918 roku Horthy objął dowodzenie nad flotą Austro-Węgier, służąc w stopniu admirała. Po zakończeniu działań wojennych Horthy powrócił do Węgier, które uzyskały w tym czasie suwerenność, zrywając z dominacją austriacką. W marcu 1919 roku powstała Węgierska Republika Rad zarządzana przez komunistę Belę Kuna. Przewrót komunistyczny sprokurował wojnę domową, w którą zaangażowane były kraje ościenne, a nawet mocarstwa zachodnie. Wojska rumuńskie zdecydowały się na interwencję zbrojną. Działania te wspierał Miklos Horthy. W wyniku starć z siłami komunistycznymi w sierpniu 1919 roku zdobyty został Budapeszt. Horthy’emu udało się przechwycić władzę nad armią węgierską, co uczyniło go najważniejszym kandydatem do objęcia rządów. 14 listopada Horthy wkroczył do Budapesztu. Następnie Zgromadzenie Narodowe debatowało nad systemem rządów. Przebywający na uchodźstwie król Karol I nie był odpowiednim kandydatem, wobec czego to Horthy’emu wyznaczono stanowisko regenta. Miał on sprawować władzę w zastępstwie króla. Karol I nie zdołał wrócić do Węgier, do czego walnie przyczynił się Horthy. Nowy przywódca natychmiast zabrał się za organizowanie kraju mocno doświadczonego przez I wojnę światową – Węgry straciły sporą część terytorium, rządy komunistyczne doprowadziły do pogłębienia kryzysu. Wobec tego to do Horthy’ego należało zaprowadzenie nowych rządów, które z biegiem czasu uznano za pierwszą europejską dyktaturę. W biografii Horthy’ego sporządzonej na podstawie jego wspomnieć Andrew L. Simon zaznacza, iż kolejny okres jego rządów poświęcony był przede wszystkim na zwalczanie konsekwencji traktatu z Trianon. Regent prowadził także ważne reformy ekonomiczne, stabilizując gospodarkę kraju, która nie załamała się całkowicie nawet w obliczu światowego kryzysu w latach 1929-1933, co jednak było zasługę przede wszystkim powołanego na urząd premiera Gyula Gömbösa, który zastąpił Istvána Bethlena. Gömbös był jednak zdeklarowanym faszystą, co sprawiło, iż w swojej polityce zagranicznej zbliżył Węgry do Niemiec i Włoch, gdzie zainstalowały się już reżimy faszystowskie z Adolfem Hitlerem i Benito Mussolinim na czele. Jednocześnie, za sprawą Gömbösa, na Węgrzech narastały nastroje antysemickie. Po konferencji monachijskiej Horthy był mocno rozczarowany brakiem zmian na mapie Europy, które poprawiłyby sytuację jego kraju. Dopiero 2 listopada 1938 delegacje państw europejskich, wśród których prym wiedli Joachim von Ribbentrop, minister spraw zagranicznych III Rzeszy, oraz jego odpowiednik włoski Galeazzo Ciano, odbył się tzw. pierwszy arbitraż wiedeński, podczas którego Węgry otrzymały część Słowacji i Rusi Zakarpackiej. 30 sierpnia 1940 roku, już w okresie trwania II wojny światowej, odbyła się kolejne konferencja – II arbitraż wiedeński – podczas której ustalono, iż Węgry otrzymają część Siedmiogrodu oraz pomniejsze fragmenty Marmaroszu i Kriszany odebrane Rumunii. W marcu 1939 roku, po zajęciu przez Niemcy Czechosłowacji, Węgry odebrały Czechom Ruś Zakarpacką, dzięki czemu uzyskały granicę z Polską. W tym czasie sojusz między Horthy’m i Hitlerem dojrzewał. Prawdopodobnie regent nie zgadzał się z postulatami dyktatora III Rzeszy, jednak dostrzegał, iż tylko dzięki współpracy zdoła obronić się przed ewentualną agresją zbierającego siły Związku Radzieckiego. 24 lutego 1939 roku Horthy ostatecznie pchnął Węgry w ramiona Hitlera, przystępując do paktu antykominternowskiego, którego ostrze wymierzone było w Moskwę. 11 kwietnia tego samego roku Węgry wystąpiły z Ligi Narodów, ostatecznie potwierdzając, po czyjej opowiadają się stronie w zbliżającym się konflikcie (do Ligi Narodów Węgry przystąpiły 18 września 1922 roku).
Po wybuchu II wojny światowej Horthy nie zdecydował się na agresywne posunięcia. Stale dozbrajał swoją armię, mobilizując coraz większą ilość żołnierzy na wypadek ewentualnego przymusu zaangażowania się w konflikt. Jednocześnie umożliwił polskim uchodźcom przebywanie na terytorium Węgier, skąd następnie wielu Polaków trafiło do Francji i Wielkiej Brytanii, gdzie tworzyli kolejne oddziały. Horthy milcząco przyzwalał na ten proceder, nie wypowiadając wojny polskim uchodźcom. W 1940 roku Niemcy zażądały możliwości przemarszu przez terytorium Węgier, co miało być przyczynkiem do zaatakowania Rumunii. Horthy natychmiast ogłosił mobilizację, upatrując w tym szansy odebrania sąsiadowi kolejnych terytoriów. Hitler zarzucił jednak projekt, co zaowocowało drugim arbitrażem wiedeńskim. Wraz z zacieśnianiem więzów z Niemcami Horthy dopuszczał do akceptacji aktów ograniczających prawa ludności żydowskiej. Póki co nie dochodziło jednak do jawnej eksterminacji. W kwietniu 1941 roku Horthy wyraził zgodę na przemarsz wojsk niemieckich angażowanych do napaści na Jugosławię i Grecję przez terytorium węgierskie. W tym czasie siły węgierskie szacowane były na 600 tys. ludzi, co stawiało Horthy’ego w pozycji coraz bardziej uprzywilejowanego sojusznika. 27 czerwca 1941 roku Węgry wypowiedziały wojnę Związkowi Radzieckiemu. Akt ten nie był pozbawiony znaczenia, bowiem na front zaczęto słać posiłki dla sił niemieckich. Mieściły się one w ramach 2. Armii w strefie działania niemieckiej Grupy Armii „Południe”. Węgrzy walczyli m.in. koło Woroneża, gdzie na początku 1943 roku ich siły zostały rozbite podczas ofensywy radzieckiej. Horthy był w tym czasie przekonany, iż należy rozluźnić więzi z Hitlerem, czego efektem były zmiany w mianowaniu szefa rządu. Dotychczasowa proniemiecka strategia została zastąpiona powrotem do neutralności. Jeszcze w 1943 roku Węgrzy rozpoczęli tajne negocjacje z aliantami. Horthy spiskował za plecami Hitlera, z którym spotkał się 16 kwietnia 1943 roku w Klessheim. Obiecał niemieckiemu dyktatorowi wsparcie militarne, jednak zapewnił, iż nie będzie tolerował eksterminacji Żydów na Węgrzech. Horthy doskonale zdawał sobie sprawę, iż wraz z kolejnymi klęskami Niemiec, pozycja jego i Węgier jest zagrożona. Negocjacje z aliantami zintensyfikowano, a regent starał się uzyskać warunki separatystycznego pokoju. 17 marca Horthy, wezwany przez Hiltera, przyjechał do Klessheim, gdzie spotkał się z dyktatorem. Ich rozmowa z dnia 18 marca dotyczyła przyszłości Węgier. Hitler ostrzegł regenta, iż Niemcy wkroczą do Węgier. Horthy zapowiedział, iż opuści urząd, a Węgrzy nigdy nie wybaczą Niemcom takiego przestępstwa i naruszenia ich suwerenności. 19 marca żołnierze Wehrmachtu wkroczyli do kraju Horthy’ego. Ten, zmuszony do ustępstw, powołał nowy rząd, na którego czele postawił Döme Sztójay, faszystę poświęconego sprawie. W tym samym czasie rozpoczęły się masowe prześladowania ludności żydowskiej, którymi kierował duet Adolf Reichmann – Franz Novak. Deportacje Żydów objęły cały kraj, zakończył je dopiero ostry sprzeciw Horthy’ego, który w lipcu wymusił na Niemcach wstrzymanie operacji. Tak czy inaczej, ponad 400 tys. zostało wywiezionych i w większości trafiło do niemieckich obozów koncentracyjnych. Horthy zdymisjonował profaszystowski rząd i powołał nowy, starając się przywrócić normalność. Cały czas negocjował z aliantami zachodnimi, czemu przyglądali się Niemcy, doskonale orientujący się w poczynaniach admirała. W październiku na terytorium węgierskie wkroczyła Armia Czerwona, rozpoczynając marsz na Budapeszt. Horthy bezskutecznie usiłował poddać swoje wojska i uzyskać separatystyczne porozumienie pokojowe. Tymczasem 15 października 1944 toku niemieccy komandosi dowodzeni przez Otto Skorzenego przeprowadzili śmiałą akcję porwania syna Miklosa Horthy’ego. Operacja udała się, ale regent nie załamał się w obliczu osobistej tragedii, kontynuując swoje poczynania. Jeszcze tego samego dnia zatrzymano Horthy’ego i zmuszono go do podpisania abdykacji na rzecz faszysty Ferenca Szálasi. Władzę w kraju objął reżim Strzałokrzyżowców, a sam admirał 17 października został dowieziony do zamku Hirschberg w Bawarii. Także tę operację przeprowadził Skorzeny. Dopiero 1 maja 1945 roku regent został oswobodzony przez Amerykanów z 7. Armii. Po krótkiej chwili wolności Horthy’ego znowu zatrzymano – tym razem jego uwięzieniem zajęli się alianci, oskarżając admirała o współpracę z hitlerowskimi Niemcami. 17 grudnia 1945 roku admirałowi zwrócono wolność. Następnie został on wezwany przed Trybunał Wojskowy w Norymberdze w charakterze świadka. Nie powrócił do kraju, gdzie jego pozycja była niejasna. Jedni widzieli w nim bohatera, inni zdrajcę i zbrodniarza wojennego. Nie zmienia to faktu, iż na Węgrzech rządził w tym czasie reżim komunistyczny, który z chęcią „zaopiekowałby się” regentem, sądząc go chociażby za wyniszczenie sił partyjnych podczas przewrotu w 1919 roku. Horthy nie został jednak osądzony, choć Jugosławia aktywnie domagała się wydania Horthy’ego. Jak wspomina admirał, po uwolnieniu przez cztery lata mieszkał w Weilheim w Bawarii, skąd przeprowadził się w 1949 roku do Estoril w Portugalii. Tam spisał swoje wspomnienia zatytułowane „Życie dla Węgier”. Zmarł 9 lutego 1957 roku.
