Instalacja władz komunistycznych na ziemiach polskich przebiegała niemal od początku do końca pod dyktando Związku Radzieckiego. Józef Stalin sterował utworzeniem zaplecza politycznego i militarnego, tworząc silną przybudówkę partii bolszewickiej. W konsekwencji Polska znalazła się pod kontrolą komunistów na ponad czterdzieści lat.
Trudne początki
Mimo iż w okresie dwudziestolecia międzywojennego Europę opanowały nastroje rewolucyjne, komunizm nie zdobył uznania w Polsce. Dominacja obozu Józefa Piłsudskiego (sanacji) i walka z opozycją uniemożliwiły rozwijanie się Komunistycznej Partii Polskiej (KPP). Niezależnie od podejścia sanacji do przeciwników politycznych działalność KPP nie byłaby możliwa wobec jej całkowitego podporządkowania Moskwie i wykonywania poleceń płynących ze Związku Radzieckiego. Dodatkowo szeregi członków partii zostały objęte stalinowską czystką lat trzydziestych. W efekcie w 1938 roku KPP została rozwiązana.
Odnowienie działalności komunistów na ziemiach polskich było możliwe po agresji ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 roku. Na przejętych przez Sowietów ziemiach komuniści zdelegalizowali inne partie i rozpoczęli proces silnej indoktrynacji społeczeństwa. Mimo tego nie udało się im stworzyć rozległych struktur charakterystycznych dla ZSRR. Polacy byli przeciwni bolszewikom. Władze wspierali nieliczni intelektualiści zwiedzeni szczytnymi hasłami rewolucji i odnowy. Do propagandowych czasopism wydawanych na okupowanych ziemiach polskich pisali m.in. Tadeusz Boy-Żeleński oraz Wanda Wasilewska. Grono zwolenników komunizmu skupiał Związek Sowieckich Pisarzy. Uderzenie Niemiec na Związek Radziecki zahamowało proces sowietyzacji ziem polskich. Ten rozpoczął się dopiero wraz z wkroczeniem na przedwojenne terytoria polskie wojsk Armii Czerwonej, które od 1944 roku konsekwentnie spychały hitlerowskie armie na zachód, wyzwalając niemal całe terytorium okupowanej Polski.
Z ramienia Moskwy
Wejście ZSRR w skład sojuszu alianckiego unormowało na niecałe dwa lata stosunki Moskwy z Rządem Polskim na Emigracji. Po kryzysie wokół odkrycia grobów katyńskich relacje zostały zerwane, a Sowieci z pełną mocą przystąpili do organizowania konkurencyjnego ośrodka władzy, który po wojnie miał zostać zainstalowany w Polsce. Sprzyjała temu nieskuteczna polityka mocarstw zachodnich – Brytyjczycy i Amerykanie zgodzili się na formalne podporządkowanie Polski ZSRR, oddając Europę Środkową do radzieckiej strefy wpływów.
W sierpniu 1941 roku w Moskwie powstała Polska Partia Robotnicza. Następnie część Polaków z Marcelim Nowotko i Pawłem Finderem przerzucono do okupowanej Polski jako grupę inicjatywną, która miała organizować komunistyczne zaplecze. 10 stycznia 1942 roku PPR ogłosił swoją pierwszą deklarację programową. Partia rozbudowywała struktury, zdobywając zwolenników wywodzących się głównie z kręgów robotniczych i socjalistycznych. Wzmacniano także podziemną organizację ruchu oporu Gwardię Ludową. Po zerwaniu stosunków z Rządem Emigracyjnym na terenie ZSRR rozpoczęto tworzenie Ludowego Wojska Polskiego. Inicjatywę zgłosił marionetkowy Związek Patriotów Polskich z Wandą Wasilewską na czele. Od tego czasu organizacja komunistycznych władz polskich przebiegała dwutorowo – w ramach ośrodka w okupowanym kraju i w ramach wojska idącego na zachód z Armią Czerwoną. Na przełomie 1943 i 1944 roku PPR powołał Krajową Radę Narodową, która po kilku miesiącach zyskała aprobatę radzieckiego dyktatora Józefa Stalina. W czerwcu 1944 roku nakazał on przygotowania do stworzenia nowego rządu RP. W konsekwencji 22 lipca w Chełmie Lubelskim ogłoszono powstanie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, który wystosowała manifest do narodu polskiego. Przewodniczącym komitetu został Edward Osóbka-Morawski. W zamyśle komunistów PKWN miał się stać jedyną legalną reprezentacją narodu polskiego i wkrótce, głównie dzięki wsparciu militarnym Sowietów i bezczynności aliantów zachodnich doprowadził do przejęcia władzy i praktycznego obalenia ośrodka emigracyjnego.
Fotografia: Mołotow i Stalin wraz z Godłem RP na fotografii z 15 listopada 1944 roku (Wikipedia, domena publiczna).
