Datę 1 września 1939 roku uważa się powszechnie za początek II wojny światowej. W gruncie rzeczy jednak dzień ten rozpoczyna II wojnę w Europie, dla innych części świata jest to data symboliczna, ale nie tak znacząca. Najlepszym tego przykładem może być Cesarstwo Japońskie, dla którego dzień rozpoczęcia niemieckiej agresji przeciwko Polsce nie miał prawie żadnego znaczenia, w końcu zacięte walki w Azji toczono już od kilku lat.
Japonia w wojnie już od 1937 roku
Rzeczywiście, Japonia już od 1937 roku toczyła wojnę z Chinami, wojna na Pacyfiku miała rozpocząć się dopiero w grudniu 1941 roku. Jedynie walki z Sowietami pod Chałchin-Goł miały jakiś związek z wojną w Europie. Z tym, że był to związek dość paradoksalny. Japonia, formalny sojusznik III Rzeszy, walczyła ze Związkiem Radzieckim – rzeczywistym sojusznikiem Hitlera w latach 1939-1941, z którym Niemcy podzielili podbitą Polskę oraz ogólne wpływy w Europie.
Sam dzień 1 września 1939 roku nie był zatem zbyt ważny dla Japonii. Wymownie świadczyła o tym sytuacja w japońskiej Połączonej Flocie, dowodzonej przez Isoroku Yamamoto, wówczas jeszcze kontradmirała. Tak pisał o tym Hiroyuki Agawa w biografii Yamamoto:
„Wieczorem, pierwszego września, w dniu otrzymania nominacji [na dowódcę Połączonej Floty], Yamamoto usłyszał w radiu informację o wtargnięciu Niemiec do Polski. Trzeciego września, o godz. 19:15 według czasu japońskiego, Anglia wypowiedziała wojnę Niemcom. Sześć godzin później Francja zrobiła to samo. 4 września [Yamamoto] pisał do Shigetaro Shimady: 'Niepokoją mnie wydarzenia, które wstrząsają Europą, zwłaszcza gdy myślę o naszych stosunkach z Niemcami i Włochami’.
Piątego września Yamamoto zwrócił się do wszystkich załóg Połączonej Floty. Jego wystąpienie zaczynało się słowami: 'Nieoczekiwany rozkaz Jego Cesarskiej Wysokości uczynił mnie naczelnym dowódcą Połączonej Floty. Zdaję sobie sprawę, jak wielką przyjąłem na siebie odpowiedzialność…’ – i kończyło się: 'Wydarzenia w Europie świadczą jednoznacznie, że rozwija się tam nowy konflikt światowy. Przed cesarską flotą stoi obecnie bardzo ważne zadanie. Mam nadzieję, że wszyscy znajdujący się pod moim dowództwem, będą dbać o swoje zdrowie oraz ćwiczyć dzień i noc, aby utrzymać na odpowiednim poziomie potęgę floty, powołanej do spełnienia obowiązku wobec Ojczyzny, zgodnie z wolą cesarza'”.
Wypowiedź miała charakter formalny. Yamamoto prawdopodobnie nie posługiwał się brudnopisem przygotowanym mu przez sztab. W Japonii w tym czasie, jeżeli ktoś na jego stanowisku próbował oficjalnie coś ogłosić, ważne było nie to, co powiedział, lecz to, co przemilczał. Czytając uważnie wystąpienie, można przyjąć, że została zawarta w nim idea 'floty niewojującej’, głoszona przez jeszcze jednego niechętnego wojnie admirała – Tomosaburo Kato. W Połączonej Flocie nie zauważono oznak niepokoju z powodu działań wojennych w Europie. Czwartego września niedawno formowany rząd Abe wydał oficjalne oświadczenie: 'Japonia nie ma zamiaru mieszać się do wojny, która wybuchła ostatnio w Europie, chce natomiast poświęcić swoje siły rozwiązaniu chińskiego incydentu…’. Codzienna rutyna we flocie pozostała nienaruszona i Yamamoto – w przeciwieństwie do okresu pracy na stanowisku wiceministra – dysponował wreszcie własnym czasem.”
Cesarstwo Japońskie przeciwne agresji Niemiec na Polskę
Warto zwrócić tutaj uwagę na decyzję japońskiego rządu o „niemieszaniu się w wojnę” – było to wyraźne zdystansowanie się od polityki Hitlera i dokonanej przez Niemcy agresji na Polskę. Japończycy – choć formalnie byli w sojuszu z III Rzeszą – w żaden sposób nie poparli inwazji Niemiec na Polskę. Podobnie zresztą postąpiły Włochy – po 1 września 1939 roku Mussolini nie włączył się do konfliktu, deklarując stan „nieuczestniczenia w wojnie” (wł. nonbelligeranza). Ogółem sojusznicy Niemiec – późniejsi sygnatariusze paktu trzech z września 1940 roku – byli przeciwni wojnie z Polską, z którą utrzymywali przyjazne relacje dyplomatyczne w latach międzywojennych. Nie one były jednak przyczyną ich wstrzemięźliwości we wspieraniu III Rzeszy. Sami bowiem realizowali własne plany ekspansji, a wybuch wojny w środku Europy mógł im mocno namieszać w szykach.
Bibliografia: Hiroyuki Agawa, „Yamamoto”.
Fotografia tytułowa: japońskie pancerniki: Fuso (na pierwszym planie) oraz Nagato i Mutsu (w tle). Nagato był 1939-1942 okrętem flagowym adm. Yamamoto. Źródło: Kure Maritime Museum/Wikimedia, domena publiczna.
