Czołg T-44 jest niewątpliwie jedną z najbardziej udanych konstrukcji radzieckich z okresu II wojny światowej. Choć powstał w 1944 roku i cechował się dużymi walorami, to jednak nie użyto go bojowo podczas walk z nazistowskimi Niemcami. T-44 od razu trafiły do odwodu, a powodem takiego stanu rzeczy była m.in. ich innowacyjna konstrukcja. W czołgach T-44 zmieniono położenie silnika, co okazało się sprawą niemal rewolucyjną dla produkowanych w ZSRR czołgów. Dlatego też radzieckie dowództwo postanowiło oszczędzać, a nawet ukrywać czołgi T-44 – aż do czasu, gdy zaczęto masowo produkować ich następców, czyli słynne czołgi T-54/55.
Nowatorska konstrukcja Morozowa
T-44 został zaprojektowany przez zespół inżynierów pracujących pod kierownictwem słynnego konstruktora Aleksandra Aleksandrowicza Morozowa. Po tym – w 1944 roku – pojazd konstruowano w fabryce w Niżnim Tagile w ZSRR i zaklasyfikowano go jako czołg średni. Choć z założenia był on rozwinięciem czołgu T-34, to jednak okazał się konstrukcją nową i wyjątkowo innowacyjną. Zmieniono w nim ukształtowanie kadłuba oraz – co najważniejsze – położenie silnika. W przeciwieństwie do wcześniejszych czołgów sowieckich, napęd ustawiono nie wzdłuż osi podłużnej kadłuba, lecz w poprzek przedziału silnikowego. Ta zmiana miała kluczowe znaczenie i pozwoliła na radykalną zmianę kształtu konstruowanych czołgów – przez to T-44 zapoczątkował typowy dla czołgów radzieckich układ, który był później wykorzystywany w zimnowojennych czołgach podstawowych, np. słynnych T-54 i T-55. Dodatkowo, oprócz podstawowego T-44 utworzono także wersje zmodernizowane, takie jak: T-44M oraz T-44S. Podwozie czołgu posłużyło także do konstrukcji dział samobieżnych SU-101 i SU-102 oraz ciągników pancernych BTS-4.
Tajna broń Sowietów
Co jednak najciekawsze, T-44 był sekretnym pojazdem, którego otoczono ścisłą tajemnicą. Produkowano go seryjnie w latach 1944-47. Do końca II wojny światowej wyprodukowano 965 czołgów tego typu – a ogółem nawet 1831 egzemplarzy. Trafiły one do jednostek pancernych Odwodu Naczelnego Dowództwa Armii Radzieckiej. I w tym odwodzie pozostały. T-44 nigdy nie zostały użyte bojowo w czasie II wojny, mimo że miały dobre osiągi i duży potencjał. Nie występowały także masowo na defiladach wojskowych ani nie rozpisywano się o nich w sowieckiej prasie – w przeciwieństwie do okazałych czołgów ciężkich IS-3. Sytuacja taka wynikała z faktu, że dowództwo radzieckie doskonale zdawało sobie sprawę z innowacyjności czołgu. Postanowiono zatem „ukryć” T-44, które miały być swojego rodzaju „asem w rękawie” na wypadek przyszłego konfliktu (w domyśle z „mocarstwami kapitalistycznymi”, czyli aliantami zachodnimi). W 1944 roku przewaga Armii Czerwonej na froncie była na tyle duża, że Sowieci mogli sobie pozwolić na niekorzystanie nawet z tak zaawansowanego technicznie pojazdu jak T-44.
Sytuacja zmieniła się wkrótce po wojnie, kiedy to T-44 nie nadawały się już do roli „asa w rękawie”. Były zatem używane w jednostkach szkolnych – skorzystano z nich także podczas tłumienia powstania na Węgrzech w 1956 roku. Ogółem T-44 pozostały w Armii Radzieckiej aż do końca lat 70-tych, kiedy to zostały ostatecznie wycofane. W tych czasach Związek Radziecki korzystał już z tysięcy czołgów T-54, T-55, T-62, T-64 i T-72 – a wszystkie one wywodziły się, pośrednio lub bezpośrednio, z „sekretnego czołgu” T-44.
W ramach ciekawostki można dodać, że zdjęte z czołgów wieże wykorzystano jako stacjonarne stanowiska obronne w rejonie Moskwy oraz na granicy radziecko-chińskiej. Część egzemplarzy przekazano także do sowieckiej wytwórni filmowej, gdzie odgrywały rolę… czołgów niemieckich z okresu II wojny światowej.
Podstawowe dane techniczne T-44:
Załoga: 4
Masa: ok. 32 ton
Pancerz: 20-120 mm
Wymiary: długość 7, 56 m; szerokość 3, 18 m; wysokość 2,41 m, prześwit 0,4 m.
Napęd: 12- cylindrowy, chłodzony cieczą silnik wysokoprężny W-44 o mocy 500 KM, zapewniający prędkość maksymalną ok. 51 km/h (na drogach)
Uzbrojenie: armata ZiSS-53 kal. 85 mm, 2 km DT kal. 7, 62 mm
Bibliografia:
Andrzej Zasieczny, „Czołgi II wojny światowej. Wydanie IX.”.
Janusz Magnuski, „T-44 – protoplasta rodziny powojennych radzieckich czołgów średnich” [w:] Nowa Technika Wojskowa, nr 12 1999.
Fotografia tytułowa: czołg T-44 znajdujący się w Muzeum Czołgów w Kubince. Wikipedia, domena publiczna.
Marek Korczyk
