Tytuł – Oni. Homoseksualiści w czasie II wojny światowej
Rok wydania – 2021
Autor – Joanna Ostrowska
Wydawnictwo – Krytyka Polityczna
Liczba stron – 472
Tematyka – interesujące, przede wszystkim ze względu na dobór tematu, opracowanie poświęcone losom homoseksualistów w czasie II wojny światowej, szczególnie pod rządami nazistów.
Ocena – 7,5/10
Homoseksualizm, na przestrzeni wieków uznawany albo za coś wstydliwego, albo wprost prześladowany. W nielicznych kulturach stał się elementem codzienności, nawet jeśli czasem w sposób zawoalowany. Historia zna liczne przypadki homoseksualistów, których niesprawiedliwe regulacje doprowadziły do ostateczności. Nie szukając daleko, bodaj najbardziej jaskrawym przykładem jest Alan Turing, genialny kryptolog, któremu alianci zawdzięczali złamanie szyfru Enigmy, a który po II wojnie światowej popełnił samobójstwo, nie mogąc znieść publicznego napiętnowania i zasądzonej przymusowej kuracji hormonalnej. Między II wojną światową a homoseksualizmem jest jeszcze bardziej tragiczne powiązanie, czasem zapomniane, czasem przemilczane, na pewno niedoceniane. Wymagające też przynajmniej częściowej rewizji podejścia, o co jednoznacznie występuje Joanna Ostrowska w solidnym opracowaniu „Oni. Homoseksualiści w czasie II wojny światowej”.
Nie jest to temat, który był często podnoszony przez badaczy ustroju III Rzeszy. Oczywiście, homoseksualiści są wymieniani wśród licznego grona grup zakwalifikowanych przez nazistów do fizycznej likwidacji, jednak ich historie często nie przebijają się przez ogrom zbrodni popełnionych na w latach trzydziestych i czterdziestych XX wieku. Nie można mieć o to wielkich pretensji, zważywszy na skalę prześladowań. Przypadek homoseksualistów jest jednak interesujący z co najmniej kilku powodów. Odnosi się bowiem do założeń rasistowskiej, dyskryminacyjnej polityki III Rzeszy, której wymiar dotykał nie tylko pochodzenia narodowego i etnicznego ofiar, ale i orientacji seksualnej. Generalnie seksualność w państwie Hitlera to temat rozległy i złożony, ukazujący wewnętrzne sprzeczności ideologii narodowego socjalizmu. Przypadek homoseksualistów dobrze ilustruje rozbieżności między tym, co naziści deklarowali (homoseksualizm był przez nich tępiony wszelkimi dostępnymi środkami), a tym, co robili (homoseksualne skandale na szczytach nazistowskich władz).
Joanna Ostrowska postanowiła przyjrzeć się problemowi homoseksualizmu z perspektywy historycznej, prawnej i socjologicznej. Wykonała solidną pracę na źródłach, ukazując szeroką perspektywę tego, jak wyglądało życie homoseksualistów pod rządami nazistów, czemu służy jej przede wszystkim studium przypadków. Autorka poświęciła pierwszą część opracowania ramom prawnym, koncentrując się przede wszystkim na tzw. paragrafie 175 penalizującym „uprawianie nierządu” i historycznym rozwoju samej koncepcji. Dalej przechodzi do plastycznych, indywidualnych przykładów. Na ich bazie kreśli szeroki rys tego, jak wyglądało życie homoseksualistów pod rządami nazistów. Wątki biograficzne służą jej za pretekst do zajęcia się problematyką życia w państwie totalitarnym, ze szczególnym uwzględnieniem warunków panujących w obozach koncentracyjnych, gdzie skazanych z par. 175 oznaczano w specyficzny sposób (różowy trójkąt).
Ostrowska pokazuje, iż nawet wśród historyków rozpowszechnione są krzywdzące stereotypy dotyczące homoseksualistów jako więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych. Błędne założenia wyjściowe i kwalifikowanie tej grupy zbiorowo do grona przestępców seksualnych przyczyniły się nie tylko do osłabienia zakresu badań, lekceważenia problemu, ale wręcz przekłamywania rzeczywistości. „Oni” rzucają nieco więcej światła na wojenne losy homoseksualistów, pozwalając także walczyć z uprzedzeniami.
Książka została napisana przystępnie, a autorka z dużym wyczuciem połączyła elementy biograficzne, reportażowe i stricte naukowe, bardzo dobrze wplatając w tekst fragmenty wspomnień. Na uwagę zasługuje także forma przedstawienia historii. Autorka nie epatuje oskarżeniami pod adresem całego społeczeństwa, koncentrując się przede wszystkim na konkretach. To zdecydowanie podnosi wartość opracowania, które nie bazuje na taniej emocjonalności, lecz na faktach. Ostrowska patrzy na homoseksualistów nie tylko przez pryzmat ich orientacji seksualnej, w jej narracji są przede wszystkim ofiarami opresyjnego systemu totalitarnego, który wprawdzie różnicował wrogów, ale ostatecznie szykował im podobny, tragiczny los. Reszta, a więc wyparcie, zapomnienie i przemilczenie to tylko część – ważna, ale nie najważniejsza – większej historii.
Ocena – 7,5/10
Recenzja „Oni. Homoseksualiści w czasie II wojny światowej” powstała we współpracy z TaniaKsiazka.pl.
