Holocaust do dzisiaj stanowi jeden z problemów historycznych i interpretacyjnych dotyczących II wojny światowej. Bez wątpienia był jedną z największych zbrodni w dziejach ludzkości, w którą zaangażowane były głównie nazistowskie Niemcy. Upływający czas przyczynił się do rozmycia odpowiedzialności, a nawet przerzucania jej na inne nacje, które nie były zaangażowane w fizyczną eksterminację narodu żydowskiego.
Definicja
Holocaust jest najczęściej określany jako zagłada narodu żydowskiego. Termin wywodzi się od greckiego słowa ,,holókauston” oznaczającego ofiarę całopalenia. W języku hebrajskim jego odpowiednikiem jest ,,Szoa” (z ang. ,,Shoah”) – ,,całkowita zagłada”. Wyniszczenie narodu żydowskiego było jednym z najważniejszych elementów zbrodniczej polityki nazistowskiej, która stała się oficjalną doktryną państwa niemieckiego w latach trzydziestych XX wieku. Po dojściu do władzy NSDAP i Adolfa Hitlera stopniowo wprowadzano antysemickie rozwiązania o charakterze administracyjno-prawnym. Jednym z pierwszych elementów prześladowania ludności żydowskiej były przepisy tzw. ustaw norymberskich z 1935 roku, które sankcjonowały nowy pseudoprawny status Żydów na terenie III Rzeszy.
W kierunku eksterminacji
Na pierwszym etapie działań zepchnięto Żydów na margines życia publicznego, dokonano zaboru żydowskiego mienia. Od tzw. Nocy Kryształowej w listopadzie 1938 roku coraz częściej notowano akty chuligaństwa i wandalizmu, pogromy, a wreszcie bezprawne osadzanie Żydów w obozach koncentracyjnych. Ludności żydowskiej uniemożliwiano korzystanie z niemieckich sklepów i urzędów. Do 1938 roku ok. 150 tys. przedstawicieli narodu żydowskiego opuściło Niemcy, szukając azylu za granicą.
Wraz z wybuchem wojny dotychczasowe wystąpienia przerodziły się w proces zorganizowanej, skoordynowanej i rozłożonej w czasie fizycznej likwidacji narodu żydowskiego. Po latach prześladowań i przyzwyczajania społeczeństwa do antyżydowskich wystąpień, niemiecki naród był gotowy do podjęcia się wykonania eksterminacyjnego planu. Już 8 września w zajętym Będzinie spalono żywcem 200 Żydów stłoczonych w miejscowej synagodze. Powszechne stały się akcje zastraszania, ośmieszania, upokarzania ludności żydowskiej. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa Żydów znakowano Gwiazdą Dawida, rozpoczęto również proces ich izolacji od reszty społeczeństwa. Okupant koncentrował się również na zaborze żydowskiego mienia. We wrześniu 1939 roku szef Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) Reinhard Heydrich nakazał koncentrowanie ludności żydowskiej w rejonie większych miast. Na ich terenie tworzono odizolowane dzielnice nazywane gettami, gdzie gromadzono Żydów. Umożliwiało to nie tylko uwięzienie ludności żydowskiej, ale i jej izolację od reszty społeczeństwa. 8 października 1939 roku utworzono pierwsze na okupowanych ziemiach polskich getto w Piotrkowie Trybunalskim. Największe getto powstało w 1940 roku w okupowanej przez Niemców Warszawie. Na jego terenie mieszkało nawet do 450 tys. osób. Teren getta został otoczony trzymetrowym murem zwieńczonym drutem kolczastym, co uniemożliwiało wydostanie się oraz efektywne dostarczanie pomocy. Wraz z upływem czasu Niemcy zaczęli organizować coraz skuteczniejszy system gett, obozów pracy i obozów koncentracyjnych. Stworzone w ten sposób struktury umożliwiły im przystąpienie do kolejnego etapu zbrodniczego planu.
Fizyczne wyniszczenie
W 1942 roku Niemcy rozpoczęli program tzw. ,,ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” (niem. Endlösung), co doprowadziło do zagłady blisko 6 mln Żydów. Całkowitą liczbę ofiar Holocaustu trudno dzisiaj oszacować. Do masowej eksterminacji wykorzystywano przede wszystkim zorganizowany system obozów koncentracyjnych, wśród których szczególną efektywność osiągał zlokalizowany na terenie Oświęcimia i Brzezinki niemiecki kompleks Auschwitz-Birkenau. W miejscu kaźni milionów ludzi najczęstszą formę uśmiercania stanowiło gazowanie więźniów śmiertelnie trującym Cyklonem B. Oprócz ludności żydowskiej prześladowania objęły także Słowian, szczególnie Polaków, jak również Cyganów, duchownych czy komunistów. Łączna liczba zamordowanych w wyniku działań niemieckich nazistów wynosi około 11 mln ludzi.
Zdjęcie tytułowe: Zniszczona synagoga Fasanenstrasse w Berlinie. Źródło: Wikipedia, domena publiczna.
