Powojenny ruch faszystowski szybko zdobył sobie powszechne poparcie włoskiego społeczeństwa, grupując przede wszystkim niezadowolonych weteranów walk I wojny światowej. W 1921 roku ruch został przekształcony w Narodową Partię Faszystowską, której bojówki nazywane Czarnymi Koszulami prowadziły walki z przeciwnikami politycznymi i zwalczały komunistów, syndykalistów i socjalistów. 29 października 1922 roku faszyści dokonali udanego zamachu stanu. Już wcześniej faszystowskie bojówki zajęły kilka miast w północnej części Włoch. W październiku ruszyły na Rzym, domagając się powierzenia im misji kierowania państwem. Obawiając się rozruchów, włoski król Wiktor Emmanuel III zdecydował się mianować przywódcę ruchu Benito Mussoliniego premierem. Ten powołał Wielką Radę Faszystowską, w skład której wchodzili jego zaufani współpracownicy. W istocie spełniała ona rolę władzy wykonawczej z dużymi uprawnieniami ustawodawczymi.
Bunt
Stworzenie silnego zaplecza, a następnie stłamszenie opozycji i wypracowanie czołowej pozycji w ruchu faszystowskim umożliwiło Mussoliniemu uzyskanie niemal całkowitej dominacji w państwie. Faszyści zbudowali bowiem we Włoszech państwo autorytarne, choć ich autorytaryzm nie wpływał na wszystkie dziedziny życia. Chociażby w gospodarce zezwolili na istnienie własności prywatnej, godząc ją z korporacjonizmem i interwencjonizmem państwowym. Sam Mussolini rozpoczął konsekwentne starania o odnowę kraju, domagając się głębokich reform, zarówno w warstwie politycznej, jak i społecznej.
W 1926 roku Mussolini ogłosił własną dyktaturę i zaczął rządzić z tytułem duce (z wł. „wódz”). Z okresem tym wiąże się ostateczne odejście od systemu demokratycznego. Wkrótce faszyści zdelegalizowali inne partie polityczne, kładąc kres jakiejkolwiek opozycji. Przeciwników bezlitośnie zwalczano. Jednocześnie faszyści odnosili sukcesy gospodarcze i społeczne, co zjednało im przychylność przynajmniej części społeczeństwa. To właśnie mandat społeczny pozwalał im względnie długo kierować Włochami i dopiero fatalne skutki II wojny światowej doprowadziły do otwartego sprzeciwu względem Mussoliniego. Wcześniej, w czasie wielkiego kryzysu, udało się im zahamować negatywne zjawiska gospodarcze i wyprowadzić kraj z zapaści. Jednocześnie starali się wzmacniać włoskie poczucie dumy, niezależności, czemu służyła polityka militarnego imperializmu. Mimo konfliktów z Kościołem Katolickim faszyści decydowali się na oportunistyczną współpracę, uwzględniając znaczenie czynnika religii w społeczeństwie. W 1929 roku został podpisany konkordat, a wzajemne stosunki unormowano tzw. traktatami laterańskimi.
Odnowa
Faszyzm promował też odnowę moralną, wspierał wielodzietność i wychowanie w duchu patriotycznym. Odrzucił obecny w nazizmie rasizm i nie wykształcił systemu masowej eksterminacji obywateli włoskich. Zbrodnie okresu rządów Mussoliniego dotyczyły przede wszystkim obszarów okupowanych, co było konsekwencją brutalnej imperialnej polityki duce. W czasie II wojny światowej Włochy współpracowały z Niemcami. Oba państwa uczestniczyły we wspólnych kampaniach przeciwko Francji, Wielkiej Brytanii, Jugosławii czy Grecji. Pogarszająca się sytuacja na froncie przyczyniła się do spadku zaufania dla Mussoliniego i wykształcenia wewnętrznej opozycji, która w połowie 1943 roku obaliła duce. Jego miejsce zajął premier Pietro Badoglio.
W ciągu dwudziestu lat sprawowania władzy B. Mussolini starał się odtworzyć włoskie imperium, a w polityce wewnętrznej zbudować system dyktatorski. Angażował się w liczne konflikty polityczne i militarne. Upadek jego rządów w 1943 roku był klęską całego ruchu faszystowskiego, który w ostatecznym rozrachunku nigdy nie osiągnął postulowanego, modelowego stanu i okazał się systemem autorytarnym, antydemokratycznym i pozbawionym wizji dalszego rozwoju państwa w duchu porozumienia i współpracy.
Fotografia: Benito Mussolini (Wikipedia, domena publiczna).
