Harcerstwo od lat stanowi ważny element polskiej tradycji niepodległościowej. W czasie II wojny światowej młodzi Polacy odegrali niezwykle ważną rolę jako członkowie Polskiego Podziemia, szczególnie w ramach specjalnej organizacji Szarych Szeregów.
Harcerska brać
Jeszcze we wrześniu 1939 roku, wobec złej sytuacji na froncie niemiecko-polskim, Związek Harcerstwa Polskiego postanowił przejść do konspiracji, by kontynuować działalność patriotyczną, niepodległościową i wychowawczą. 27 września powołane zostały Szare Szeregi, nad którymi miała sprawować pieczę Komenda Główna (kryptonim ,,Pasieka”). Naczelnikiem Szarych Szeregów został Florian Marciniak, który pełnił funkcję do maja 1943 roku. Następnie jego miejsce zajął Stanisław Broniewski w październiku 1944 roku zastąpiony przez Leona Marszałka. Podziemna organizacja harcerska zakończyła działalność 17 stycznia 1945 roku niemal wraz z rozwiązaniem Armii Krajowej. Po wojnie struktury harcerskie zostały odtworzone, ciesząc się dużą popularnością wśród młodzieży. Nowe komunistyczne władze prześladowały byłych członków Szarych Szeregów, uznając ich za element antysocjalistyczny. Wielu bohaterów czasu wojny było więzionych.
Powołanie Szarych Szeregów
Powołanie Szarych Szeregów było niewątpliwie ważnym krokiem dla podtrzymywania więzi dzieci i młodzieży z okupowaną przez Niemców ojczyzną. Jej funkcjonowanie było oparta na koncepcjach ,,wychowania przez walkę” oraz haśle ,,dziś-jutro-pojutrze” odnoszącym się do czasu okupacji, walki i odbudowy Polski. Miała ogromne znaczenie w kształtowaniu postaw patriotycznych, wspieraniu oporu cywilnego, podtrzymywaniu morale ludności. Przede wszystkim zaś była miejscem, w którym młodzież mogła się angażować w budowę antyniemieckiego ruchu oporu. Dodatkowo obok Szarych Szeregów powołano konspiracyjna Organizację Harcerek pod kryptonimem ,,Związek Koniczyn”. W jej ramach służyło nawet do 5000 harcerek. Organizacja powielała przedwojenne struktury z chorągwiami, hufcami, drużynami i zastępami. W czasie okupacji zmieniał się stan liczebny oraz struktura wieku członków Szarych Szeregów. Początkowo nie brano pod uwagę zaangażowania dzieci w wieku poniżej 15 lat. Później formowały grupę Zawiszaków (12-14 lat) pełniącą służbę pomocniczą, bez aktywności w walce. W czasie Powstania Warszawskiego Zawiszaków wykorzystywano jako kurierów poczty polowej. Starsza grupa była już bezpośrednio zaangażowana w inicjatywy Małego Sabotażu – propagandowe akty sabotażu wymierzone w okupanta mające na celu głównie podtrzymanie morale ludności cywilnej (wieszanie flag, malowanie napisów na murach itd.). Wreszcie trzecia najstarsza grupa prowadziła regularną działalność konspiracyjną opartą w dużej mierze na organizacji Grup Szturmowych zaangażowanych w działalność dywersyjną oraz akcje likwidacyjne. Od 1943 roku Grupy Szturmowe wchodziły w skład Kierownictwa Dywersji, co formalnie plasowało podziemne harcerstwo wewnątrz struktury Armii Krajowej.
Trudne szscunki
Liczebność Szarych Szeregów mogła sięgnąć do 10 tys. ludzi, przy czym dane te są oparte na szacunkach. Konspiracyjne harcerstwo odegrała znaczącą rolę w prowadzeniu bieżącej walki propagandowej z okupantem, szczególnie na terenie Warszawy. Obok akcji Małego Sabotażu duże znaczenie zyskały także większe operacje Polskiego Podziemia z udziałem zakonspirowanych harcerzy. Wśród nich wymienić należy akcję odbicia więźniów pod Arsenałem, zamach na Franza Kutscherę czy akcję zniszczenia strażnic granicznych opatrzoną kryptonimem ,,Taśma”. Z Szarych Szeregów wywodzili się m.in. bohaterscy żołnierze Tadeusz Zawadzki ps. ,,Zośka”, Jan Bytnar ps. ,,Rudy” czy Aleksy Dawidowski ps. ,,Alek”, których dzieje opisał Aleksander Kamiński w książce zatytułowanej ,,Kamienie na szaniec”. W czasie Powstania Warszawskiego siły Szarych Szeregów walczyły w ramach Zgrupowania ,,Radosław”, odznaczając się niezwykłym męstwem i ogromny poświęceniem. Harcerze ponieśli w tym czasie ogromne straty sięgające kilkudziesięciu procent stanu osobowych sprzed 1 sierpnia 1944 roku. Po Powstaniu Warszawskim znaczenie Szarych Szeregów było marginalizowane. Wobec coraz większej infiltracji podziemia przez służby komunistyczne w styczniu 1945 roku harcerstwo zakończyło okres działalności konspiracyjnej.
Fotografia tytułowa: listonoszki Harcerskiej Poczty Polowej (Wikipedia, domena publiczna).
