Rok wydania – 2013
Autor – Frido von Senger und Etterlin
Wydawnictwo – Rebis
Liczba stron – 473
Seria wydawnicza – brak
Tematyka – wojenne wspomnienia niemieckiego dowódcy, który wsławił się kierowaniem obroną Monte Cassino.
Frido von Senger und Etterlin jest w Polsce znany głównie dzięki udziałowi w bitwie o Monte Cassino. Niemiecki dowódca udanie prowadził do walki podległe mu oddziały, wykorzystując naturalne bariery utrudniające marsz aliantów zaangażowanych w kampanię włoską. Dał się poznać jako utalentowany przywódca, świetny strateg i… antynazista. A przynajmniej to możemy wywnioskować z lektury wspomnień niemieckiego dowódcy zatytułowanych „Wojna w Europie”.
Napisana ponad pół wieku temu książka została przeniesiona na polski rynek za sprawą Domu Wydawniczego Rebis. Do blisko pięciuset stron oprawionych twardą okładką dołączono kilkanaście zdjęć i kilka mapek. Tłumaczenie i redakcja tekstu spisały się bez większych zarzutów. W ramach ciekawostki dodać można, iż wprowadzenie do tytułu napisał Matthew Parker, autor świetnego opracowania poświęconego bitwie o Monte Cassino. Uzupełnia on nieco biografię von Sengera, rzucając nieco światła na jego postawę wojenną i umiejętności dowódcze. Podobne wnioski wyciągnąć można na podstawie lektury wspomnień i to one stanowią o sile publikacji.
Zapiski generała są bowiem niezwykle wyczerpującym dokumentem umożliwiającym przyjrzenie się karierze niemieckiego dowódcy niemal od września 1939 roku. Już pierwsze strony pokazują, iż von Senger nie stroni od osobistych refleksji, wspominając chociażby odwiedziny przy grobie zmarłego w 1917 roku brata. Dowódca docenia jakość oporu stawianego przez kolejne jednostki, zauważając jednocześnie, iż w warunkach absolutnego panowania sił pancernych ideały kawalerii i piechoty były mocno przebrzmiałe. Wędrując z von Sengerem przez kolejne fronty przyglądamy się jego pracy sztabowej i konkretnym decyzjom. Mamy okazję wejść do środka niemieckiej armii i obserwować, w jaki sposób zrządzano wielotysięcznymi dywizjami. Jednocześnie von Senger uzupełnia narracje o własne przemyślenia i refleksje dotyczące natury wojny, nazizmu, a także krótkie wzmianki o życiu rodzinnym czy towarzyskim. Momentami odnosiłem wrażenie, że generał był nieco zadufanym w sobie człowiekiem, który starał się udowodnić, iż zawsze lepiej rozumiał przeciwnika, sojusznika czy otoczenie niż jego współpracownicy. Nie ma zatem fałszywej skromności i udawania, że tak naprawdę na froncie znalazł się przypadkiem, a właściwie to nie miał pojęcia o tym, co się dzieje.
Gdy dochodzimy do najciekawszego, a zarazem najbardziej rozbudowanego, fragmentu książki, a więc bitwy o Monte Cassino, mamy już wyobrażenie o tym, jakim człowiekiem był von Senger, jak działał i jaki styl dowodzenia był mu bliski. Prezentuje on dokładny opis bitwy i charakterystykę warunków na Linii Gustawa. Jest to niezwykle cenna relacja rzucająca wiele światła na zmagania podczas kampanii włoskiej. Niemiecki dowódca to dobry obserwator, który często trafia w sedno problemu, nie owija w bawełnę. Mimo tego można mieć spore zastrzeżenia co do prawdziwości wywodów i uczciwości spostrzeżeń. Antynazistowski wydźwięk książki da się dostrzec w wielu miejscach. Autor ewidentnie kreuje się na przeciwnika polityki Hitlera i jemu podobnych, twierdząc, iż nie był odosobniony w krytycyzmie. Zastanawiające jest, ile w tym budowania własnej legendy, a ile prawdziwych spostrzeżeń. Wielu niemieckich dowódców starało się wybielić własne biografie, oddalając od siebie podejrzenia o sprzyjanie reżimowi. Na koniec warto jeszcze ocenić język, jakim posługuje się von Senger. Nie jest to może literatura najwyższych lotów, ale książkę czyta się jak dobrą opowieść. Oddaje ona klimat dowódczego sztabu, a raporty z pola walki uzupełniane są o liczne spostrzeżenia pozafrontowe, przez co całość jest ciekawsza i bardziej wciągająca.
„Wojna w Europie” jest książką solidną i przygotowaną w bardzo dokładny, rzetelny sposób. Wspomnienia niemieckiego dowódcy obrony Monte Cassino mają dużą wartość dla historyków i wszystkich, których interesuje kariera Frido von Senger und Etterlina. Publikacja można zatem zakwalifikować do kategorii tytułów udanych trzymających wysoki poziom merytoryczny i całkiem niezły poziom literacki. Z pewnością nie zabraknie chętnych do jej przeczytania, czemu dziwić się nie można.
Ocena: 
