Rok wydania – 2017
Autor – Joel E. Dimsdale
Wydawnictwo – RM
Liczba stron – 238
Seria wydawnicza – brak
Tematyka – spojrzenie na działalność nazistów z perspektywy współczesnej psychologii.
Bezpośrednio po lekturze biografii Irmy Grese zasiadłem do czytania nowości Wydawnictwa RM zatytułowanej „Psychologia zła. Jak Hitler omamił umysły”. Historycy i psychologowie wielokrotnie starali się zgłębić fenomen zbrodniczej nazistowskiej ideologii i jej wpływu na niemieckie społeczeństwo. Z lepszymi i gorszymi skutkami. Nie da się bowiem jednoznacznie ustalić, czy Hitlerowi faktycznie udało się omamić zwykłych Niemców, czy też zło było głęboko zakorzenione w ich naturze i tylko czekało na korzystny moment. Historycznym faktem, potwierdzonym przez przerażającą statystykę pomordowanych w czasie wojny, jest uaktywnienie owej złej części ludzkiej natury. Joel E. Dimsdale jeszcze raz bierze się do analizy zachowań nazistowskich dygnitarzy. Bazując na swoistym „case study”, zwraca uwagę na szereg czynników, które wprawdzie były już wiele razy omawiane, ale wciąż wymagają doprecyzowania. W tym wszystkim nie ulega wątpliwości, że nawet mimo uczucia pewnej wtórności „Psychologia zła” to zdecydowanie ciekawa i wciągająca lektura.
Na początek kilka uwag o zakresie tematycznym. Dimsdale koncentruje się głównie na zdarzeniach i wypowiedziach, które w wielu wypadkach zostały już poddane analizie przez psychologów i psychiatrów, głównie w trakcie procesów norymberskich. Z tej perspektywy jego książka nosi znamiona wtórności względem wcześniejszych ustaleń. Dimsdale wykazuje się natomiast autorskim podejściem w kontekście omówienia wyników badań oraz porównania ich z innymi opiniami. Całość opatruje zwięzłym i trafnym komentarzem. Nawet jeśli autorskich przemyśleń jest niewiele, zbiera wartościowe informacje w spójną, komplementarną całość. Co więcej, stara się również wejść w sam środek konfliktu między Douglasem Kelleyem i Gustavem Gilbertem, których koncepcje ścierały się po Norymberdze. I w tym wypadku autor radzi sobie całkiem nieźle, choć można odnieść wrażenie, że przywiązuje zbyt dużą wagę do ustaleń jego wybitnych poprzedników.
Dużym atutem rozprawy Dimsdale’a jest jej zakres tematyczny. Połączenie historii i psychologii daje świetne efekty, nawet jeśli co bardziej skoncentrowani na faktach odbiorcy będą mieli zastrzeżenia co do zasadności rozważań. Owszem, psychologia bywa czasem mało intuicyjna i może się wydawać, że niektóre teorie są mocno naciągane, ale ma też wiele uroku i swoistą nutkę tajemniczości. Nawet ci, którym znane są prace Kelleya i Gilberta powinni znaleźć w książce sporo nowości i świeżego spojrzenia.
To, co przypadło mi do gustu szczególnie, to szerokie omówienie przesłuchań i zeznań hitlerowskich zbrodniarzy sądzonych przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym W Norymberdze. Jest to świetne uzupełnienie klasycznych opracowań poświęconych procesowi. Niezwykle ciekawe przypadki Rudolfa Hessa (utrata pamięci? wyparcie zbrodni?) czy Juliusa Streichera (mania prześladowcza?) to tylko wąski wycinek omówienia konkretnych przypadków w oparciu o niegdysiejsze ustalenia i bieżące obserwacje autora. Dimsdale potrafi przełożyć rozważania stricte psychologiczne na język ciekawej lektury, dostosowanej do niedoświadczonego odbiorcy. Nie musimy być zatem ekspertami w dziedzinie ludzkiej natury, by zrozumieć, o czym mowa. To także cenny element narracji. Problemem jest oczywiście wybiórczość potraktowania konkretnych przypadków oraz brak solidnego wstępu historycznego, który tłumaczyłby, kto był kim w Norymberdze. Myślę, że dla wielu czytelników może się to okazać kłopotliwe i utrudnić odbiór lektury.
Ogółem jednak „Psychologia zła” to opracowanie stojące na niezłym poziomie. Specyficzność książki z pewnością wpłynie na jej postrzeganie, szczególnie w środowisku historyków. Dla nich publikacja może mieć nieco mniejszą wartość. Mimo wszystko warto potraktować ją jako cenne uzupełnienie dla znanych relacji z procesów norymberskich oraz oryginalną próbę uchwycenia zbrodni nazistów w ramach nauki o psychice i funkcjonowaniu człowieka.
Ocena:
