Tytuł – W przestrzeni tajemnic polskiego wywiadu wojskowego 1918–1945
Rok wydania – 2022
Autor – Grzegorz Łukomski
Wydawnictwo – LTW
Liczba stron – 332
Tematyka – historia organizacji i działalności polskiego wywiadu wojskowego w okresie dwudziestolecia międzywojennego i II wojny światowej.
Ocena – 6,5/10
Wywiad wojskowy, tajemnice, II RP, II wojna światowa. Już te słowa kluczowe mogą zelektryzować potencjalnego czytelnika oczekującego na fascynującą lekturę. Zwłaszcza gdy ta ma obiecujący tytuł „W przestrzeni tajemnic polskiego wywiadu wojskowego 1918–1945” i została napisana przez doświadczonego autora z mocnym backgroundem akademickim i pisarskim. Oczekiwania to jedno, a rzeczywistość – drugie. Na wstępie muszę bowiem potencjalnego czytelnika nieco rozczarować. Nie jest tak efektownie, jak mogłoby być, nawet jeśli książce prof. Łukomskiego pod względem pisarskim i technicznym nie można wiele zarzucić.
Publikacja została wydana przez nieco mniejsze wydawnictwo (LTW), co może ograniczać jej potencjalny zasięg. Na marginesie recenzji podzielę się uwagą ogólną – warto czasami zajrzeć do wydań pozornie niszowych, gdyż to tam możemy znaleźć fachowe opracowania, którym trudno przebić się do mainstreamu, a które mają spory potencjał. Sporo perełek wyszukuję w bibliotece Instytutu Pamięci Narodowej. LTW to dla mnie nowość, ale już po pobieżnym przejrzeniu dotychczas wydanych publikacji mogę stwierdzić, że co najmniej kilka tytułów przykuło moją uwagę i trafiło na listę „do przeczytania”. Szkoda byłoby też przegapić pracę Łukomskiego, nawet jeśli do lektury mam nieco zastrzeżeń.
„W przestrzeni tajemnic polskiego wywiadu wojskowego 1918-1945” to książka ukazująca specyficzną, ale też mocno ograniczoną część funkcjonowania polskiego wywiadu w jednym z najtrudniejszych okresów jego aktywności. Narracja jest bowiem sprowadzona nie tyle do wywiadu wojskowego, co do wybranych wydarzeń z jego historii, w szczególności dość powierzchownych biografii kluczowych postaci. Zakres czasowy obejmuje pierwsze lata po odrodzeniu Polski, czas II RP i szczególnie trudny okres II wojny światowej. Cały ten okres (1918-1945) był związany z ogromnymi trudnościami organizacyjnymi – najpierw koniecznością tworzenia odpowiednich struktur, rozbudowy siatki w krajach ościennych, a następnie funkcjonowaniem w trudnym do wyobrażenia sobie reżimie kontrwywiadowczym. Okres II wojny światowej był zresztą czasem próby dla wszystkich polskich organizacji niepodległościowych, w szczególności tych, które kontynuowały działalność przedwojennych organów państwowych.
Łukomski nie podchodzi do tematu holistycznie, a opisuje wybrane wątki. Ciekawe, istotne, ale wciąż jedynie wątki. Brakuje zatem całościowej perspektywy. Przedstawione wydarzenia oraz postaci odgrywały kluczowe role w dziejach wywiadu wojskowego, ale ich osiągnięcia i biografie nie pozwalają na pokazanie struktur organizacyjnych oraz wszechstronnego dorobku wywiadu. Brakuje gruntownych analiz, które mogłyby szczegółowo pokazać historyczna perspektywę i polityczne aspekty kształtowania środowiska wywiadowczego. Na kartach książki znajdziemy to nie w formie gruntownej solidnej analizy, lecz powierzchownego opracowania w większości jedynie sygnalizującego niektóre problemy.
Pod względem językowym książka napisana jest poprawnie, ale bez większych fajerwerków. Narracja jest bardzo poukładana, ale nie ma w niej potencjału na zelektryzowanie czytelnika, na zafascynowanie go światem wywiadu. Te dwie rzeczywistości – klasyczne podejście akademickie i popularnonaukowe ujęcie – można było efektownie połączyć. Nie oczekuję strzelanin, pogoni i sztucznego szukania sensacji. Mam po prostu wrażenie, że przeczytałem akademicką rozprawę, której autor wzbraniał się przed dodaniem czegoś ekstra. Być może dlatego z tego typu publikacjami trudno jest się przebić bo wspomnianego już mainstreamu.
Warto, wzorem Łukomskiego, zwrócić uwagę na sylwetki ludzi współtworzących zręby polskiego wywiadu. Były to w większości postaci, których kariery przypadły na czas odtwarzania polskiej państwowości, co samo w sobie w wielu wypadkach kształtowało specyficzne cechy charakteru, pewien etos pracy, który trudno uzyskać w warunkach normalnej pokojowej egzystencji. Zarówno czas II RP jak i II wojny światowej to nieustanne zagrożenie dla Polski jako państwa i dla Polaków jako narodu. Na pewnym etapie kształtowania historii II RP wywiad wojskowy odegrał kluczową rolę. Dość wspomnieć zadania związane z penetracją Republiki Weimarskiej oraz III Rzeszy, jak również sukcesy wywiadowcze w trakcie rosyjskiej ofensywy zakończone zwycięstwem w bitwie o Warszawę i skuteczną kontrofensywą, która pozwoliła na wyparcie bolszewików. Aż się prosi, by przy tak zatytułowanej książce pójść dalej, zaprezentować szerszą, wszechstronną perspektywę. W książce brakowało mi po prostu pełnego rysu polskiego wywiadu wojskowego. Skoncentrowanie się na wybranych elementach zaburzyło obraz całości, a uproszczenie ujęcia i odarcie go z „sensacyjnego” klimatu spowodowało, iż książka nie ma potencjału, by zafascynować szersze grono czytelników. A szkoda, bo przecież i temat, i osoba autora powinny być gwarancją czegoś więcej.
Ocena – 6,5/10
Recenzja „W przestrzeni tajemnic polskiego wywiadu wojskowego 1918-1945„ została przygotowana we współpracy z TaniaKsiążka.pl.
