Leżał nagi partyzant
śpiewały ptaki
i mrówki wędrowały
po woskowych dłoniach
zakazali żandarmi
pod karą grzebać
niech tak gnije
ścierwo bandyty
v ziemia ojczysta
uległa poruszona
jasna głowę przygarnęła
i wklęsła
leżał pod lasem cicho
jakby pił z źródełka wodę
pochylony nad
swoja dolą
dołem.
Tekst za: https://poezja.org
Tadeusz Różewicz jest poetą, którego twórczość została szczególnie mocno naznaczona doświadczeniami wojennymi. II wojna światowa odcisnęła niezatarte piętno na sztuce, skłaniając poetów do zmierzenia się z trudnym pytaniem: czy sztuka w ogóle może jeszcze istnieć? Pokolenie Kolumbów bywa często określane jako pokolenie utracone. Przyszło im dorastać w dopiero co odrodzonej Polsce, ale prawdziwy test dojrzałości nadszedł dopiero wraz z wybuchem II wojny światowej. Różewicz, podobnie jak jego rówieśnicy z rocznika 1921, miał ledwo 18 lat, gdy Niemcy napadli na Polskę. W czasie okupacji pracował dorywczo. Został także zaangażowany do działalności konspiracyjnej przez starszego brata Janusza. W 1942 roku odbywał przeszkolenie w szkole podchorążych, a następnie złożył przysięgę Armii Krajowej. Wszedł w skład leśnych oddziałów partyzanckich, uczestniczył w licznych akcjach bojowych. Jego wojenne losy były naznaczone licznymi dramatami. W połowie 1944 roku Janusz został zatrzymany przez Niemców. Przez kilka miesięcy był więziony w łódzkim areszcie. Został rozstrzelany w listopadzie tego samego roku wraz z innymi członkami AK. Starszy brat był dla Tadeusza poetycką inspiracją, wprowadzał go w świat poezji. Janusz niezazdrośnie oceniał talent Tadeusza jako większy niż swój. W czasie okupacji obaj pisali wiersze, wydali nawet wspólny tomik ,,Echa leśne”, luźno związany z działalnością partyzancką. Po wojnie Różewicz stał się jednym z najbardziej cenionych polskich poetów nawiązujących do tradycji klasycystycznej. Zmarł w 2014 roku. ,,Dola” bezpośrednio nawiązuje do tragicznych losów polskiego ruchu oporu. Różewicz doskonale znał realia walki partyzanckiej, zdawał sobie sprawę z osobistych dramatów wielu osób, które zdecydowały się pójść do lasu i bić się z niemieckim okupantem. Ich tułaczka była naznaczona śmiercią. Wiersz prezentuje wizję śmierci jednego z partyzantów. Określenie ,,ścierwo bandyty” odnosi się do opisów członków Polskiego Podziemia przez Niemców. Na marginesie rozważań na temat ,,Doli” dodać można, iż w późniejszym czasie komunistyczna władza w podobny sposób charakteryzowała antykomunistyczne podziemie walczące z nowym systemem narzuconym Polsce przez Sowietów. Warto także zwrócić na setki dylematów, z którym borykali się członkowie ruchu oporu. Grzebanie ciał zmarłych towarzyszy przypomina antyczny konflikt tragiczny, który stał się udziałem Antygony.
