Tytuł – Nieocalony. Tadeusz Borowski. Biografia
Rok wydania – 2025
Autor – Marta Byczkowska-Nowak
Wydawnictwo – Znak Literanova
Liczba stron – 528
Tematyka – biografia Tadeusza Borowskiego, w której klasyczny życiorys przeplata się z bogatym rysem środowiska, epoki literackiej i twórczości głównego bohatera.
Ocena – 7,5/10
Tadeusz Borowski to bez wątpienia jeden z najważniejszych przedstawicieli Pokolenia Kolumbów, którego historię powinniśmy przynajmniej pobieżnie znać z lekcji języka polskiego. Jeszcze bardziej pobieżnie znamy zapewne także jego biografię naznaczoną przede wszystkim pobytem w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz, który silnie oddziaływał na jego twórczość. Zresztą, życiorys Borowskiego regularnie zestawia się właśnie z jego twórczością, co jest o tyle uzasadnione, iż dzielił się wieloma przemyśleniami i obserwacjami z czasów okupacji. Na to wszystko nakładają się powojenne kontrowersyjne decyzje polityczne zwieńczone romansem z komunizmem.
Marta Byczkowska-Nowak postanowiła zmierzyć się z niezwykle trudnym życiorysem, by przede wszystkim spróbować zrozumieć, dlaczego Borowski stał się tytułowym „Nieocalonym”. Co w jego biografii przesądziło o złych wyborach i wreszcie samobójczej śmierci. Pochodził ze straconego pokolenia, ale w końcu udało się mu przeżyć wojnę. Nie udało się mu przeżyć życia.
W narracji Byczkowskiej-Nowak konfrontują się niejako dwie rzeczywistości. W jednej z nich autorka próbuje demitologizować postać Borowskiego, w pozytywnym tego słowa znaczeniu. Nie chce powielać schematów, przygląda się biografii z możliwie wielu perspektyw, obficie czerpiąc z dostępnych źródeł i niedostępnych publicznie rozmów i wspomnień. Z drugiej strony z kart książki przebrzmiewa emocjonalizm. Zdaję sobie sprawę, że przy dużym ładunku emocjonalnym, jaki towarzyszy postaci Borowskiego, trudno całkowicie się odłączyć. Czasem niepotrzebnie w narrację wdziera się wręcz nadmierny sentymentalizm, a dialog ze współczesnym Tadziem po prostu mnie nie przekonuje i wydaje mi się obcym ciałem. To oczywiście bardzo subiektywny oceny, ale mogą rzutować na odbiór książki.
Jestem pod dużym wrażeniem tego, jaką pracę wykonała autorka, dokonując analizy twórczości i decyzji podejmowanych przez Borowskiego i osadzając je w kontekście ówczesnych realiów. Spina klamrą to, co działo się w życiu głównego bohatera i jego najbliższych, i to co działo się najpierw w okupowanej, a później w komunistycznej Polsce. Jest to okraszone licznymi cytatami, czy to z zapisków lub listów głównego bohatera, czy to z jego twórczości. Co ciekawe, autorka analizuje fragmenty prozy. Wydarzenia z „Proszę państwa do gazu” są też rozbudowane o kontekst historyczny. Ten jest niezbędny do zrozumienia wyborów politycznych Borowskiego po wojnie.
Byczkowska-Nowak tworzy wizerunek nieco pogubionego idealisty, który wierzył w możliwość tworzenia lepszego świata i najwyraźniej dał się zwieść bałamutnym tezom. W pewnym momencie stał się mocno buńczuczny, co przejawiał w kontaktach z otoczeniem. To także bardzo ważne z punktu widzenia całej biografii. Doświadczenie Auschwitz było dla Borowskiego momentem zwrotnym i stało się punktem wyjścia dla jego późniejszej prozy, a myślę, że mogło wpłynąć na decyzje polityczne, jakie podejmował. Ale nie tylko to. Rozpatrywanie jego życia wyłącznie przez pryzmat Auschwitz byłoby ogromnym uproszczeniem. Borowski był z jednej strony zdecydowanie bardziej skomplikowany, bo przecież miał własne poglądy, nadzieje i oceny, a z drugiej był prostym chłopakiem niesamowicie pogubionym życiowo i emocjonalnie.
Autorka „Nieocalonego” potrafi to pokazać, ale część jej uwag może ginąć w przesadnie literackim (nieco egzaltowanym?) stylu. Przez to może być też nieprzystępna dla niektórych odbiorców przywykłych do standardowej narracji, w której mniejsze znaczenie ma metafora, a większe fakty. Czy to źle? Nie do końca, gdyż ten styl opowiadania o Borowskim nieźle komponuje się z jego życiem. Trzeba jednak trafić z klimatem, gdyż nie jest to w pełni standardowa biografia i mocno przebrzmiewa w niej środowiskowy background głównego bohatera. Myślę jednak, że Byczkowska-Nowak dała czytelnikom wystarczająco argumentów, by mogli zrozumieć metaforyczne znaczenie tytułu książki i lepiej poznać Borowskiego jako człowieka.
Ocena – 7,5/10
https://www.instagram.com/marta_byczkowskanowak/
