Tytuł – Goebbels. Życie i śmierć.
Rok wydania – 2023
Autor – Roger Manvell, Heinrich Fraenkel
Wydawnictwo – RM
Liczba stron – 296
Tematyka – bogato dokumentowana, oparta głównie na źródłach archiwalnych i wspomnieniach biografia nazistowskiego Ministra Propagandy.
Ocena – 7,5/10
Joseph Goebbels to jeden z tych nazistowskich dygnitarzy, na których mimowolnie patrzy się z obrzydzeniem, pewną pogardą, a jednocześnie fascynacją, która w niektórych wypadkach może nawet zahaczać o podziw. Niezależnie od oceny politycznych zaopatrywań jednego z głównych współpracowników Adolfa Hitlera, właściwie całkowitego braku kręgosłupa moralnego czy też tragicznego końca zwieńczonego ohydnym dzieciobójstwem, nie można zapomnieć o pewnym kunszcie w dziedzinie propagandy, która zaprowadziła nazistów na szczyt i utrzymywała ich tam przez wiele lat. To właśnie Goebbels stał za imponującymi sukcesami NSDAP i to on kreował wizerunek Hitlera i nazistowskich Niemiec, wygrywając nazistom powszechne poparcie niemieckiego narodu, który nie odwrócił się od swojego wodza nawet w obliczu nieuchronnej klęski.
Majstersztyk czy zwyczajne szczęście? Geniusz czy hochsztapler? Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na te pytania. Biografia autorstwa Rogera Manvella i Heinricha Fraenkela także nie rozstrzygnie powyższych dylematów, ale na pewno pozwoli lepiej zrozumieć fenomen Goebbelsa i wykreowanych przez niego mechanizmów masowej propagandy. Książka uznanych historyków, teraz ukazująca się na polskim rynku za sprawą Wydawnictwa RM, to pod pewnymi względami klasyczna biografia, choć nieco odbiegająca od dzisiejszych standardów. Została bowiem napisana po wojnie, gdy korzystano przede wszystkim z dokumentów archiwalnych oraz bezpośrednich relacji świadków zdarzeń mogących rzucić więcej światła na kulisy funkcjonowania totalitarnego reżimu oraz współtworzących go kluczowych postaci. Stąd też podstawowym atutem biografii są źródła i dość obiektywny sposób ujęcia, nieskażony jeszcze późniejszymi badaniami, które mogły zaburzyć nieco postrzeganie Goebbelsa przez jemu współczesnych.
Wartość stricte dokumentalna książki Manvella i Fraenkela jest zatem istotnie wyższa niż części współczesnych biografii. Z drugiej strony autorzy nie mieli dostępu do wielu źródeł i analiz, które ukazywały się w kilkadziesiąt lat po wojnie i które były efektem pracy kilku pokoleń historyków. Trudno zatem mówić o możliwości konkurowania z monumentalnym dziełem Petera Longericha zatytułowanym po prostu „Goebbels”. Inna sprawa, że w dziedzinie biografii z Longerichem konkurować może mało kto.
Podoba mi się, że autorzy dość umiejętnie połączyli życiorys Goebbelsa z analizą funkcjonowania niemieckiego państwa i społeczeństwa. To dość istotne, by zrozumieć specyfikę podstawowej domeny działalności głównego bohatera rozprawy, który był skoncentrowany wprost na propagandzie i manipulacji. Zaskakujące, jak dużymi zdolnościami na tym polu wykazywał się wówczas Goebbels, świetnie wykorzystując potęgę wschodzących dopiero mass mediów oraz siłę oddziaływania ludzkich mas. Myślę, że współcześni spece od propagandy czy też dezinformacji mogliby się na tym historycznym przykładzie wciąż sporo nauczyć, co jednocześnie jest dość pesymistyczną i przerażającą diagnozą pokazującą uniwersalność zagrywek stosowanych przez Goebbelsa i jego historycznych następców w wielu krajach o charakterze totalitarnym, autorytarnym, a nawet w środowiskach określających się demokratycznymi. Propaganda i manipulacja są po prostu uniwersalne, a metody różnią się intensywnością wykorzystania środków, formą i treścią przekazu.
Goebbels został ukazany z wielu perspektyw, przy czym najważniejszym elementem jest jego kariera partyjna i polityczna. Rzadziej poczytamy o jego życiu osobistym, co nieco ogranicza perspektywę. Z drugiej strony autorzy dość zręcznie ujęli jego charakter i specyficzne cechy, kreśląc rys człowieka zdeterminowanego, skoncentrowanego na określonych celach, a przy tym cynika i oportunisty, który potrafił doskonale wykorzystywać okoliczności i nadarzające się szanse. Podobało mi się analityczne podejście do wielu obficie cytowanych dokumentów. Jak zaznaczyłem, praca na archiwach jest jednym z kluczowych atutów opracowania, ale w jej kontekście wspomnieć należy również o wkładzie samych autorów, którzy nie zostawiali źródeł bez komentarza, a czasem twórczo rozszerzali je o interesujące spostrzeżenia. Wszystko to w dość przystępnym stylu, w którym powinni się odnaleźć zarówno czytelnicy szukający gruntownych, szczegółowych informacji oraz osoby po prostu zaciekawione biografią Goebbelsa i mechanizmami machiny propagandy. Pamiętajmy też, iż książka została napisana kilkadziesiąt lat temu, przez co niektóre rozważania mogą się wydawać nieco powierzchowne. W tym kontekście warto zachować nieco ostrożności i pamiętać o określonym kontekście powstania opracowania. To, co dla jednych może być atutem, dla innych będzie przecież ewidentnym mankamentem, a lekturę warto uzupełnić o nowsze publikacje.
Ocena – 7,5/10
