Terminem ,,Żołnierze Wyklęci” (współcześnie także ,,Żołnierze Niezłomni”) określa się zbiorczo członków podziemia antykomunistycznego prowadzących walkę z władztwem Związku Radzieckiego na ziemiach polskich w okresie powojennym. Wyklęci rekrutowali się z szeregów organizacji antyniemieckiego ruchu oporu funkcjonujących w czasie okupacji ziem polskich. Ustalenie liczebności podziemia antykomunistycznego nie jest łatwe ze względu na jego rozproszenie, głębokie zakonspirowanie oraz sposób metodologii obliczeń. Według szacunków Instytutu Pamięci Narodowej mogło w nim działać kilkaset tysięcy osób wspierających Wyklętych oraz blisko 20 tys. ludzi bezpośrednio zaangażowanych w działalność o charakterze partyzanckim. Liczba ta zmniejszała się stopniowo od 1945 roku wraz z coraz silniejszą infiltracją struktur podziemia przez służby komunistyczne i kolejnymi aresztowaniami dziesiątkującymi szeregi Wyklętych. W latach 1945-48 doszło do rozbicia m.in. zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Za ostatniego Wyklętego uznaje się Józefa Franczaka ps. ,,Laluś”, który do 1953 roku prowadził działania partyzanckie, a następnie ukrywał się przez dziesięć lat poszukiwany przez Służbę Bezpieczeństwa i Milicję Obywatelską. 21 października 1963 roku został zastrzelony. Po śmierci jego ciało zostało pozbawione przez komunistów głowy i złożone w bezimiennym grobie.
Wyklęci grupowali się w formalne organizacje o charakterze polityczno-militarnym. Do najważniejszych zalicza się zrzeszenie Wolność i Niezawisłość, Armię Krajową Obywatelską oraz istniejące już w czasie wojny Narodowe Siły Zbrojne i Narodowe Zjednoczenie Wojskowe. Trzon sił zaangażowanych w walkę z komunistami stanowili członkowie antyniemieckiego ruchu oporu grupujący się z Armii Krajowej i Narodowych Sił Zbrojnych. Ich powojenna aktywność opierała się przede wszystkim na walce partyzanckiej wymierzonej w oddziały Urzędu Bezpieczeństwa, Milicji Obywatelskiej, a w tym uderzenia na magazyny, komisariaty, więzienia. Wyklęci dokonywali napadów na banki i kasy, co umożliwiało im pozyskanie środków na prowadzenie działalności. W wielu miejscach byli wspierani przez ludność cywilną, która sprzyjała idei walki z władzą komunistyczną.
W samych walkach z władzą komunistyczną mogło zginąć do 9 tys. ludzi określanych jako Wyklęci. Wiele tysięcy zostało aresztowanych i trafiło do komunistycznych więzień. Członków podziemia przez lata represjonowano, dyskryminowano. Mieli trudności w znalezieniu pracy, awansach, a szykany koncentrowały się także na ich rodzinach.
Działalność podziemia antykomunistycznego wiąże się także z kontrowersjami. W wielu miejscach Wyklęci dokonywali napadów rabunkowych i prześladowali ludność cywilną, nierzadko mordując bezbronnych ludzi. Tego typu bandyckie działania były tłumaczone walką z komunistami, choć często miały wymiar przede wszystkim ideologiczny lub były motywowane niskimi pobudkami. Przeprowadzone po latach śledztwa IPN-u wskazywały odpowiedzialność Wyklętych m.in. za pacyfikacje wsi na Kresach Wschodnich. Przykładem tego typu działalności były zbrodnie oddziału Romualda Raisa ps. ,,Bury” w Zaleszanach, Zaniach czy Szpakach.
Trudno jednoznacznie zakwalifikować działania Wyklętych. Zdecydowana większość z nich odznaczała się przede wszystkim patriotyzmem i wiarą w możliwość wywalczenia niepodległości ojczyźnie bezprawnie przejętej przez komunistów i poddanej ZSRR. Ich zaangażowanie i poświęcenie stały się przykładami bohaterstwa i niezłomności. Uchwałą Sejmu z dnia 3 lutego 2011 roku 1 marca został ustanowiony Narodowym Dniem Pamięci o Żołnierzach Wyklętych. Data została wybrana dla upamiętnienia egzekucji ostatnich przywódców antykomunistycznego zrzeszenia Wolność i Niezawisłość zabitych strzałem w potylicę w komunistycznym więzieniu w dniu 1 marca 1951 roku.
Fotografia: żołnierze powojennej partyzantki antykomunistycznej. Od lewej: Henryk Wybranowski „Tarzan”, Edward Taraszkiewicz „Żelazny”, Mieczysław Małecki „Sokół” i Stanisław Pakuła „Krzewina” (czerwiec 1947). Źródło: Wikipedia, domena publiczna.
