Powołanie do życia Związku Odwetu w kwietniu 1940 roku było pierwszym krokiem na drodze do stworzenia struktur Polskiego Podziemia prowadzących bieżącą działalność sabotażowo-dywersyjną przeciwko niemieckiemu okupantowi. Zintensyfikowanie działań tego typu nastąpiło po niemieckiej agresji na Związek Radziecki w czerwcu 1941 roku. W konsekwencji dowództwo polskiego ruchu oporu zdecydowało się na powołanie ,,Wachlarza” jako organizacji wchodzącej w skład Związku Walki Zbrojnej przewidzianej do działalności dywersyjnej na tyłach wojsk niemieckich na obszarach wchodzących w skład przedwojennej Polski Wschodniej. Pierwszym dowódcą został ppłk Jan Włodarkiewicz. Struktury podzielono na sześć odcinków obejmujących tereny od Lwowa po Wilno.
Zaplecze organizacyjne ,,Wachlarza” stanowili przede wszystkim członkowie ZWZ oraz cichociemni – polscy spadochroniarze przerzucani z Wielkiej Brytanii do okupowanej Polski, by wspomagać i organizować ruchu oporu. Brytyjczycy żywo interesowali się funkcjonowaniem ,,Wachlarza” i wspierali Polaków finansowo, przekazując ponad 2 mln dolarów w celu wzmożenia akcji dywersyjno-sabotażowej na okupowanych ziemiach polskich. W istocie Polskie Podziemie odegrało bardzo ważną rolę w destabilizowaniu niemieckich linii zaopatrzeniowych. W czasie jednej z akcji Polakom udało się nawet odciąć mińską magistralę kolejową, uniemożliwiając jej używanie przez kilka dni.
Trudno jednoznacznie ustalić wyniki akcji sabotażowo-dywersyjnych oraz liczebność oddziałów ,,Wachlarza”. Według szacunków w jego ramach mogło działać ponad 500 żołnierzy, którym udało się wykoleić kilkadziesiąt pociągów, zniszczyć lub uszkodzić kilka tysięcy wagonów i parowozów. W drugiej połowie 1942 roku ,,Wachlarz” był zagrożony infiltracją ze strony niemieckich służb. Doszło do masowych aresztowań kilkunastoosobowych grup konspiracyjnych. Przyczyniło się do wycofania części oddziałów z terenów wschodnich. Ich działalność miała być od początku 1943 roku podporządkowana Kierownictwu Dywersji, w skład którego weszły dotychczasowe struktury ,,Wachlarza” i Związku Odwetu.
Fotografia: 20 sierpnia 1942 roku gen. Sikorski w ośrodku cichociemnych STS 43 Audley End dekoruje krzyżem VM por. „Kawę”, Michała Fijałkę; w ubraniach cywilnych stoją cichociemni przygotowani do misji (od lewej): kpt. dypl. Wincenty Ściegienny „Las”, kpt. Bolesław Kontrym „Żmudzin”, por. Tadeusz Gaworski „Lawina” i por. Franciszek Rybka „Kula”. Źródło: Wikipedia/NAC, domena publiczna.
