Wiosną 1940 roku rodziny uwięzionych przez Sowietów oficerów Wojska Polskiego przestały dostawać listy, które do tej pory regularnie przychodziły z obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie. Los polskich jeńców nie był znany do 1943 roku, choć w ówczesnych realiach Polacy spodziewali się najgorszego. Po podpisaniu układu Sikorski-Majski Rząd RP na Emigracji zabiegał o wyjaśnienie sytuacji – zarówno u przywódcy Związku Radzieckiego, jak i u zachodnich sojuszników. Sowieci mętnie tłumaczyli, że więźniowie uciekli z obozu i ukrywają się w odległej Mandżurii.
Kryzys dyplomatyczny
W kwietniu 1943 roku okupujący ziemie radzieckie Niemcy dokonali odkrycia masowych grobów polskich żołnierzy. Na terenie Lasku Katyńskiego sowieckie NKWD wymordowało kilka tysięcy polskich oficerów. 13 kwietnia informację o odkryciu podało Radio Berlin. Wiadomość szybko obiegła świat. Sowieci określili doniesienia niemiecką propagandą i zdecydowanie zaprzeczyli wzięcia udziału w masakrze, oskarżając o nią Niemców. Sprawę miały zbadać sformowane niezależnie przez Niemców i Polaków komisje Międzynarodowego Czerwonego Krzyża. W związku z tym Sowieci oskarżyli Rząd RP na Emigracji o kolaborację z Niemcami i 25 kwietnia zerwali stosunki dyplomatyczne z polskim rządem.
Był to początek drugiego kryzysu dyplomatycznego w stosunkach polsko-radzieckich. Tym razem konflikt był na rękę przede wszystkim Sowietom, którzy nie chcieli współpracować z Polakami. Niezdecydowana interwencja Brytyjczyków i Amerykanów nie zmieniła niekorzystnego układu sił. Premier Winston Churchill zalecał nawet wstrzemięźliwość w dociekaniu prawdy. Alianci obawiali się możliwości wycofania Związku Radzieckiego z koalicji, co mogło mieć niebagatelne znaczenie w kontekście dalszej walki. Na Armii Czerwonej spoczywał wówczas ciężar działań militarnych przeciwko Niemcom.
Osłabienie pozycji Polski
Wobec zdecydowanej postawy względem Związku Radzieckiego pozycja Polski była stopniowo marginalizowana w ramach sojuszu alianckiego, co umożliwiło Sowietom podjęcie antypolskich działań na kontrolowanych przez nich terenach. Najpierw powołali do życia niezależną od Rządu Emigracyjnego polską armię sformowaną z Polaków, którzy nie zostali ewakuowani w 1942 roku. Następnie rozpoczęli przygotowania do przejęcia władzy politycznej w okupowanym przez Niemców kraju. Do Polski przedostali się zależni od Moskwy działacze komunistyczni, którzy w 1944 roku sformowali uzurpujące sobie prawo do rządzenia Polską organy kolegialne, a w 1945 roku powołali do życia Rząd Tymczasowy. Także w tym wypadku alianci zachodni nie zdecydowali się na interwencję i wsparcie legalnych władz działających w Londynie. Co więcej, w 1945 roku wycofali poparcie dla Rządu Emigracyjnego, sankcjonując powołanie komunistycznych władz i formalne podporządkowanie Polski dyktaturze Związku Radzieckiego. Dopełnieniem zbrodniczej polityki Sowietów względem Polski było porwanie szesnastu przywódców Polskiego Podziemia i skazanie ich na kary więzienia w pokazowym procesie w Moskwie.
Zdjęcie tytułowe: Odkrycie grobów w Katyniu. Zdjęcie za: https://www.polskieradio.pl/39/156/artykul/2938144,warstwy-cial-jedne-na-drugich-mackiewicz-i-goetel-o-poszukiwaniu-prawdy-o-katyniu.
