Niemieckie podboje
Upadek Francji w czerwcu 1940 roku doprowadził do podziału terytorium kraju na dwie niezależne strefy. Północno-wschodnia część została podporządkowana Niemcom i do czasu wyzwolenia przez wojska alianckie w 1944 roku była formalnie okupowana. Na terenach południowo-zachodnich powstało natomiast marionetkowe, zależne od Niemców i kolaboracyjne państwo nazywane Republiką Vichy (od miasta, gdzie zlokalizowano siedzibę władz). Głową państwa został marsz. Philippe Petain, a jego zastępcą Pierre Laval. Status Republiki Vichy był mocno kontrowersyjny, zważywszy na jej uzależnienie od III Rzeszy. Niemcy zezwolili Francuzom na posiadanie nielicznej armii, pozostawienie marynarki wojennej i utrzymanie kontroli nad zamorskimi posiadłościami, w tym koloniami w Afryce Północnej. Z formalnego punktu widzenia państwo było kontynuacją istniejącej do czerwca 1940 roku III Republiki. Takiemu stanowi rzeczy sprzeciwiała się koalicja aliancka, dla której Vichy nie stanowiło reprezentacji narodu francuskiego. Jeszcze w czerwcu w Londynie został powołany Komitet Wolnej Francji, który grupował zwolenników niepodległości i niezależności od Niemiec, którzy przedostali się z okupowanej ojczyzny do Wielkiej Brytanii. 18 czerwca gen. Charles de Gaulle za pośrednictwem brytyjskiej stacji radiowej BBC wygłosił przemówienie do narodu, zapowiadając kontynuację walki. Wolni Francuzi zostali uznani przez Brytyjczyków, a następnie przez ich sojuszników, w tym emigracyjne rządy państw okupowanych przez III Rzeszę. Władze Republiki Vichy zaocznie skazały de Gaulle’a na karę śmierci.
Funkcjonowanie Vichy było połączeniem polityki racjonalizmu, pragmatyzmu, ale i kolaboracji z Niemcami. W opinii Petaina i Lavala posłuszeństwo zapewniało względny spokój i niezależność Francji. Była to oczywista fikcja wobec okupacji 2/3 przedwojennego terytorium państwa w Europie oraz wpływu Niemiec na politykę wewnętrzną Vichy. Uwidoczniło się to szczególnie w prześladowaniach ludności żydowskiej oraz walce z niepodległościowym ruchem oporu Resistance. Mimo niemieckich prób przejęcia kontroli nad potężną marynarką wojenną Vichy, okręty francuskie stacjonowały w portach w Tulonie, Mers el-Kebir i Dakarze kontrolowane przez adm. Francoise Darlana. Po lądowaniu oddziałów brytyjsko-amerykańskich w Afryce Północnej w listopadzie 1942 roku siły Vichy przeszły na stronę aliantów, a terytorium Republiki w Europie zostało zajęte przez wojska niemieckie. By nie pozwolić na przejęcie okrętów przez Niemców, Francuzi dokonali wówczas samozatopienia floty zgromadzonej w Tulonie. Francja została wyzwolona w 1944 i 1945 roku przez wkraczających na jej przedwojenne terytorium żołnierzy sił sprzymierzonych. Dotychczasowe kolaboracyjne władze zostały po wojnie osądzone w pokazowym procesie. Na śmierć skazano m.in. Lavala.
Przyjaciele czy wrogowie?
Stosunki Vichy z aliantami dalekie były od przyjacielskich. Brytyjskie poparcie dla de Gaulle’a było tylko jednym z elementów sporu. W lipcu 1940 roku Brytyjczycy przejęli siłą francuskie okręty stacjonujące w portach Royal Navy. Dokonali także nieudanej próby zajęcia floty zgromadzonej w Mers el-Kebir, gdzie doszło do wymiany ognia między okrętami obu państw. W konsekwencji zatopiony został pancernik ,,Bretagne”, na którym zginęło blisko 1000 ludzi. We wrześniu 1940 roku siły de Gaulle’a próbowały opanować Dakar. Operacja nie przyniosła skutków, doprowadzając do wzrostu napięcia brytyjsko-francuskiego. Mimo nadszarpnięcia wizerunku de Gaulle’a jako przedstawiciela narodu francuskiego, Komitet Wolnej Francji kontynuował działalność. 24 września 1941 roku de Gaulle powołał rząd emigracyjny. W czerwcu 1943 roku w Algierze proklamował powstanie Francuskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Przyczyniło się to do konfliktu między de Gaulle’em i adm. Darlanem, który uzurpował sobie prawo do reprezentacji francuskich kolonii jako dowódca floty wiernej Vichy. W czerwcu 1944 roku, już w wyzwalanej przez aliantów Francji, powstał Rząd Tymczasowy Republiki Francuskiej. Na jego czele stanął de Gaulle, który po wojnie odpowiadał za odbudowę francuskiej państwowości.
Zdjęcie tytułowe: Petain i Hitler. Zdjęcie za: https://dzieje.pl/aktualnosci/francja-otwiera-archiwa-policji-i-rzadu-vichy.
