Władysław Anders (1892-1970) – polski generał z okresu II wojny światowej, wybitny dowódca 2. Korpusu Polskiego, uczestnik kampanii włoskiej i bitwy pod Monte Cassino. Sprawował również funkcję Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
Urodził się 11 sierpnia 1892 roku w Błoniu, w okolicy Kutna. Jego ojcem był Albert Anders, z zawodu agronom, matką Elżbieta, z domu Tauchert. Władysław miał trzech braci. Edukację na poziomie średnim zakończył w Warszawie. W 1911 roku wyjechał do Rygi, aby tam studiować na wydziale politechniki. Angażował się w działalność Korporacji Akademickiej Arkonia. W 1913 roku został powołany do armii carskiej i rozpoczął służbę w wojsku rosyjskim, służąc w kawalerii. Udało mu się ukończyć szkołę oficerów rezerwy. Po wybuchu I wojny światowej walczył w stopniu porucznika w armii carskiej. Podczas wojny został trzykrotnie ranny, za co odznaczono go Krzyżem Św. Jerzego. Następnie, w 1917 roku, ukończył kurs Akademii Sztabu w Petersburgu, co umożliwiło mu objęcie stanowiska szefa sztabu 7. Dywizji Piechoty. Po utworzeniu I Korpusu Polskiego zgłosił się tam na ochotnika, wkrótce po tym sformował 1. Pułk Ułanów Krechowieckich. W latach 1917-18 był szefem sztabu 1. dywizji strzelców. W powojennej Polsce zgłosił się do Wojska Polskiego. Został szefem sztabu Armii Wielkopolskiej i walczył w powstaniu wielkopolskim ma przełomie 1918 i 1919 roku. W okresie wojny polsko-bolszewickiej był dowódcą 15. Pułku Ułanów Poznańskich. W trakcie trwania działań bojowych żołnierze Andersa przebyli trudny szlak wiodący m.in. przez Mińsk, Bobrujsk zdobyty 28 sierpnia 1919 roku i wreszcie okolice Iwachnowicz, gdzie 29 lipca ranny został dowódca 15. Pułku Ułanów Poznańskich. Następnie żołnierze Andersa wzięli udział w pościgu za jednostkami bolszewickimi, zajmując chociażby Mińsk. 16 stycznia 1921 roku nastąpił tryumfalny powrót do Poznania, ponownie pod wodzą Andersa, który do jednostki wrócił kilka miesięcy wcześniej. W październiku 1921 został skierowany na studia w Ecole Superieure de Guerre w Paryżu, które skończył dwa lata później. W Paryżu odbył również staż w jednostce frontowej. W 1924 roku powrócił do Polski i został dyrektorem nauk na kursie dla wyższych dowódców w Warszawie. 1 grudnia 1924 roku otrzymał nominację do stopnia pułkownika. Rok później kierował ekipą jeździecką, której udało się zwyciężyć na zawodach w Nicei. W 1925 roku został komendantem Warszawy, a w 1926 szefem sztabu w Generalnym Inspektoracie Kawalerii. W trakcie zamachu majowego kierował siłami rządowymi i opowiedział się przeciwko Piłsudskiemu. Nie zakończyło to jednak jego wojskowej kariery. W 1928 roku Anders został dowódcą Kresowej Brygady Kawalerii, a w 1937 roku Nowogródzkiej Brygady Kawalerii. Ostatnią z wymienionych funkcji pełnił w czasie wybuchu II wojny światowej. 1 stycznia 1934 roku został awansowany do stopnia generała brygady.
Podczas kampanii wrześniowej najpierw dowodził Garnizonem Baranowicze. Następnie gen. Tadeusz Kutrzeba wydał Andersowi rozkaz obrony fragmentu Puszczy Kampinoskiej, jednakże ten odmówił jego wykonania. 12 września objął dowództwo nad Grupą Operacyjną Kawalerii. Stoczył bój pod Tomaszowem. 29 września, raniony, dostał się do radzieckiej niewoli. Początkowo więziono go we Lwowie. W lutym 1940 roku został wywieziony do Moskwy, gdzie umieszczono go na Łubiance. Sowietom nie udało się złamanie Andersa, który, mimo wielokrotnie ponawianych prób namówienia go, nie zdecydował się na wstąpienie do Armii Czerwonej. 4 sierpnia 1941 roku, na podstawie porozumienia polsko-sowieckiego, Anders został zwolniony. Układ Sikorski-Majski podpisany 30 lipca w Londynie przewidywał także tworzenie polskich jednostek wojskowych na terenie Związku Radzieckiego. W dniu zwolnienia mianowano Andersa naczelnym dowódcą Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. 11 sierpnia uzyskał stopień generała dywizji. Anders przystępił następnie do organizowania polskich jednostek w ZSRR. Warunki ku temu były wysoce niesprzyjające, co związane było z nieprzychylną polityką sojusznika radzieckiego. Anders borykał się z kłopotami organizacyjnymi, żywieniowymi i zaopatrzeniowymi, co zmusiło go do podjęcia starań o ewakuację sił polskich z terytorium Związku Radzieckiego. Na początku 1942 roku prowadził również rozmowy z władzami radzieckimi, poruszając problem zaginięcia polskich oficerów aresztowanych w 1939 roku przez Sowietów. Satysfakcjonujących wyjaśnień nie dostał, a sprawa rozwiązała się dopiero w kwietniu 1943 roku, gdy niemieckie radio podało informację o znalezieniu grobów polskich oficerów na terenie Lasku Katyńskiego. Anders, pod presją Józefa Stalina i rządu sowieckiego, zdecydował się wiosną 1942 roku na ewakuację swoich wojsk do Iranu. Po wyprowadzeniu żołnierzy i blisko 20 tys. ludności cywilnej 12 września 1942 roku Anders objął stanowisko dowódcy Armii Polskiej na Wschodzie.
Na Bliskim Wschodzie, znudzony chyba przestojem na froncie i brakiem militarnych działań jego jednostki (ali i napędzany ewidentnymi ambicjami politycznymi), coraz mocniej angażował się w działalność polityczną. Dał się poznać jako przeciwnik gen. Władysława Sikorskiego, który sprawował w tym czasie stanowisko premiera Rządu Emigracyjnego. Konflikt i narastający w szeregach Armii Polskiej na Wschodzie niepokój były w 1943 roku przyczyną czerwcowej wizyty Sikorskiego u Andersa. Niestety, skończyła się ona tragedią, ponieważ podczas powrotu premier zginął w katastrofie lotniczej. 19 sierpnia Anders został mianowany dowódcą 2. Korpusu Polskiego. Wraz z jednostką miał wziąć udział w kampanii włoskiej, walcząc u boku brytyjskiej armii. Po przybyciu na Półwysep Apeniński Polacy pod wodzą Władysława Andersa stoczyli m.in. zwycięską bitwę pod Monte Cassino (w maju 1944 roku), a następnie bili się pod Ankoną, na linii Gotów i wreszcie zdobyli Bolonię. Tymczasem dowódca 2. Korpusu Polskiego coraz częście przebywał w Londynie, gdzie mocno angażował się w wydarzenia polityczne. Stał się zdecydowanym przeciwnikiem polityki lansowanej przez Stanisława Mikołajczyka, który dążył do porozumienia z ZSRR. Szczególne emocje wzbudzał u Andersa fakt przegrania sprawy Kresów Wschodnich przez polskich dyplomatów. Zmianę na stanowisku premiera w listopadzie 1944 roku przyjął z zadowoleniem. Od tej pory jego krytyka przeniosła się przede wszystkim na sojuszników zachodnich. W 1945 roku, po konferencji jałtańskiej, doszło do dramatycznego spotkania między Andersem a Winstonem Churchillem, premierem brytyjskim. Polak ostro krytykował ustalenia konferencji i wyraził myśl, iż lepiej by było, gdyby w formowanym Rządzie Tymczasowym znaleźli się sami komuniści, ponieważ wtedy świat dowiedziałby się o ich rzeczywistych intencjach. Churchill z kolei zaatakował Andersa za jego nieprzejednaną postawę i stwierdził, iż żołnierze 2. Korpusu Polskiego nie są mu już potrzebni. Od 26 lutego do 21 czerwca 1945 roku Anders pełnił funkcję Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Polskich Sił Zbrojnych. W 1946 roku został Naczelnym Wodzem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Powojenne władze, na fali komunistycznych prześladowań członków Polskiego Podziemia i żołnierzy wracających z Zachodu, pozbawiły gen. Andersa obywatelstwa polskiego, co spowodowało, iż zamieszkał on na stałe w Londynie. Wprawdzie proponowano mu wstąpienie do Armii Czerwonej, ale Anders propozycję odrzucił. W międzyczasie sprawował jeszcze funkcje wiceprezydenta RP na uchodźstwie i przewodniczącego Skarbu Narodowego. W 1954 roku wszedł w skład Rady Trzech, kolegialnego organu zastępującego urząd prezydenta. Znaczenie polskiej emigracji politycznej stale spadało, co spowodowało, iż każda z pełnionych funkcji miała znaczenie przede wszystkim symboliczne. 16 maja 1954 roku Anders otrzymał awans do stopnia generała broni. Zmarł 12 maja 1970 roku w Londynie. Zgodnie z życzeniem został pochowany u boku swoich żołnierzy na cmentarzu w Monte Cassino. Władysław Anders pozostawił po sobie pamiętniki „Bez ostatniego rozdziału” z lat 1939-46.
Odznaczenia:
– Krzyż Komandorski Orderu Wojennego Virtuti Militari
– Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari
– Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari
– Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
– Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
– Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
– 4-krotnie Krzyż Walecznych
– 4-krotnie Złoty Krzyż Zasługi
– Krzyż Niepodległości
– Order Łaźni
– Legion of Merit
– Order Orla Białego
