Wanda Wasilewska (1905-1964) – polska działaczka komunistyczna, literatka i pisarka, założycielka Związku Patriotów Polskich i pomysłodawczyni utworzenia Wojska Polskiego w ZSRS w 1943 roku. Obok tego polityk i aktywny działacz na rzecz rządu ZSRS.
Urodziła się 21 stycznia 1905 roku w Krakowie. Była córką działacza niepodległościowego z Polskiej Partii Socjalistycznej, Leona Wasilewskiego i, co ciekawe, chrześnicą Józefa Piłsudskiego. Jej rodzina bez reszty angażowała się w działalność polityczną, co w dużym stopniu wpłynęło na późniejszą postawę ideową Wasilewskiej. Leon Wasilewski marzył, aby jego córki poszły w ślady ojca i mocno oddziaływał na wychowanie i kształcenie Wandy. Co więcej, jako znany i ceniony działacz, miał on spore wpływy i mógł z nich korzystać, pomagając córce stawiać pierwsze kroki w świecie publicystyki. Matka Wasilewskiej, także Wanda z domu Zieleniewska, również angażowała się działalność polityczną. Po wybuchu I wojny światowej młoda Wanda zamieszkała w Żarnówku, gdzie pozbawiona była opieki rodziców. To także mocno wpłynęło na kształtowanie jej silnej i niezależnej osobowości. W 1918 roku rozpoczęła naukę w gimnazjum w Krakowie. Od 1923 roku studiowała polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Stopień doktora uzyskała w 1927 roku. Była aktywnym działaczem socjalistycznym, idąc śladami ojca. Do socjalistów, szczególnie ich lewego skrzydła, przyłączyła się w okresie studiowania na UJ, na razie jednak nie angażowała się w działania komunistów, którzy niezbyt prężnie występowali w krakowskim. Aktywnie uczestniczyła w życiu wielu organizacji m.in. Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych. Po ukończeniu studiów była jedną z redaktorek czasopisma „Płomyk”, kierowanego głównie do młodzieży. Współpracowała również z czasopismami: „Naprzód”, „Robotnik”, „Dziennik Popularny” i „Oblicze Dnia”. Ukończenie studiów nie zerwało jej związków z Uniwersytetem Jagiellońskim, ponieważ postanowiła uczęszczać na dwuletnie seminarium z historii kultury. W 1931 roku postanowiła wyjść za mąż za Mariana Bogatko, aktywistę PPS-u, który stał się również ojczymem jej córeczki z pierwszego małżeństwa z Romanem Szymańskim (ślub zawarto w 1925 roku). Jej kariera polityczna rozwijała się dość szybko. 2 lutego 1934 roku obradował kongres Polskiej Partii Socjalistycznej. Podczas spotkania wybrano ją członkiem Rady Naczelnej PPS. Funkcję tę sprawowała do 1937 roku. Dała się poznać jako świetny organizator oraz mówca. Jej zdolności oratorskie przyciągały wielu nowych członków partii, co przysporzyło Wasilewskiej sporą popularność. Jako członek partii reprezentowała ona lewicowe skrzydło, walcząc z odchyleniami prawicowymi. Co warto wspomnieć, w 1933 roku Wasilewska zmuszona była zamieszkać w Warszawie. Powodem przenosin z Krakowa była utrata posady nauczycielki szkoły średniej. Władzy placówki orzekły, iż zaangażowana politycznie pracownica jest niepożądana, co z kolei przełożyło się na brak umowy na rok 1932-33. W pewnej mierze utrzymanie zapewniały jej wydawane cyklicznie książki. W 1932 roku ukazało się „Oblicze dnia”, a w 1935 roku do druku odesłano „Ojczyznę”. W Warszawie pracowała jeszcze w Zarządzie Głównym Związku Nauczycielstwa Polskiego, gdzie zajmowała się wydawaniem gazetek dla dzieci, w tym „Płomyka”, na łamach którego zamieściła w 1936 roku artykuł poświęcony Związkowi Radzieckiemu. To wywołało lawinę protestów, a zachowanie takie było odzwierciedleniem postawy Wasilewskiej, która coraz bardziej chyliła się ku sojuszowi z komunistami. Współpracowała z nimi w latach 1935-37, wciąż jeszcze w ramach PPS-u. Angażowała się również w pracę na rzecz Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela. W maju 1936 roku uczestniczyła i współorganizowała spotkanie Kongresu Kultury we Lwowie. W styczniu 1937 roku, jako wyrazicielka poglądów komunistycznych, Wasilewska nie została wybrana do Rady Naczelnej PPS-u. Radykalizacja jej poglądów doprowadziła do jawnego oddalenia się od PPS, choć członkiem Komunistycznej Partii Polski Wasilewska nie została. W 1937 roku utraciła również posadę w ZGZNP, co było odpowiedzią władz na zorganizowaną przez Wasilewską manifestację. Mimo to kobiety nie aresztowano, w czym pewnie zasługa pamięci o działalności jej ojca.
Po agresji sowieckiej na Polskę w dniu 17 września 1939 roku wyjechała na wschód. Przyjęła obywatelstwo radzieckie, zamieszkując jednocześnie we Lwowie. Jej działalność, chociażby pisanie dla „Czerwonego Sztandaru”, szybko została doceniona przez komunistyczne władze. Wasilewska został dostrzeżona przez Stalina. Plotki głosiły nawet o ich rzekomym romansie, ale należy je włożyć raczej między bajki. W 1940 roku została nominowana na stanowisko członka Rady Najwyższej ZSRR. We Lwowie zaangażowała się w pracę dla Teatru Dramatycznego, gdzie objęła funkcję dyrektora. Przyjęto ją do Związku Pisarzy Radzieckich, a w 1941 wyraziła chęć przystąpienia do partii bolszewickiej – WKP(b). Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej rozpoczęła organizację Związku Patriotów Polskich. W czerwcu 1941 roku postanowiła opuścić zagrożony zajęciem przed jednostki niemieckie Lwów i wyjechać w inne rejony Związku Radzieckiego. Jej misja formowania nowej proradzieckiej organizacji powiodła się. Udało jej się doprowadzić do powstania Związku Patriotów Polskich, w którym zajmowała jedno z czołowych stanowisk. Związek ten był oczywiście całkowicie zależny od Kremla. Jednocześnie starała się prowadzić działalność publicystyczną i pisarską. Współpracowała między innymi z Jerzym Putramentem, który dał się poznać jako kolaborant z Sowietami. Wraz z nim tworzyła chociażby pismo „Nowe Widnokręgi”, w którym obydwoje dawali wyraz swojemu poddańczemu przywiązaniu do Związku Radzieckiego. Jednocześnie z rozwojem działań na wschodzie oraz sytuacją na międzynarodowej arenie politycznej, Stalin zaczął rozmyślać nad powołaniem zależnych od siebie sił polskich. Jednym z głównych inicjatorów pomysłu powołania Armii Polskiej w ZSRR była właśnie Wasilewska. To za jej przyczyną utworzono 1. Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Sama zresztą wstąpiła do Armii Czerwonej, pracując w roli korespondenta wojennego. Polska dywizja brała udział w krwawych walkach pod Lenino. Jej kariera polityczna nabierała rozmachu, a Związek Patriotów Polskich uzurpował sobie prawo do reprezentowania narodu polskiego na międzynarodowej arenie. Ostatecznie jednak utworzone zostały władze podległe Stalinowi z Krajową Radą Narodową i Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego na czele. W lipcu 1944 roku Wasilewska została wiceprzewodniczącą PKWN. Nie miała jednak zamiaru osiedlać się na stałe w odnowionej Polsce i brać udział w tworzeniu zawisłych od Moskwy władz. Po zakończeniu działań zbrojnych postanowiła osiedlić się na stałe w Kijowie. W 1945 roku wyszła za Ukraińca Ołeksandra Kornijczuka. Wyrzekła się obywatelstwa polskiego. Po wojnie pozostawała poza granicami Polski, jednak często odwiedzała kraj. W 1956 roku została członkiem Światowej Rady Pokoju. Była również jednym z członków Rady Najwyższej ZSRR, pełniąc te funkcję kilkukrotnie. Zmarła 29 lipca 1964 roku w Kijowie. Pochowano ją na Cmentarzu Bajkowym.
