Paweł Finder (1904-1944) – polski działacz komunistyczny z okresu II wojny światowej, współzałożyciel Polskiej Partii Robotniczej i jeden z pierwszych jej sekretarzy.
Urodził się 19 września 1904 roku w Bielsku. Tak naprawdę miał na imię Pinkus, „Paweł” było imieniem przybranym. Pochodził z rodziny bogatego kupca żydowskiego. Do szkoły powszechnej uczęszczał w Leszczynach, następnie edukował się w gimnazjum w Bielsku. Już w gimnazjum należał do syjonistycznej organizacji skautowej. Krótko przebywał w Palestynie w latach 1920-21, jednakże tamtejsze warunki nie zachęciły go do pozostania i szybko powrócił do Polski. Ukończył przerwane gimnazjum. W 1922 roku rozpoczął studia chemiczne w Wiedniu. Kontynuował je w Paryżu. Był asystentem Fryderyka Joliot-Curie, współpracownika polskiej chemiczki Marii Skłodowskiej-Curie (zresztą ten słynny chemik również należał do partii komunistycznej). W Austrii Finder wstąpił do Komunistycznej Partii Austrii. W międzyczasie zaangażował się w działalność publicystyczną. Pisał do „L’Humanité” oraz do „Cahiers de Bolschevisme”. W 1928 został deportowany z Francji, ponieważ jego działalność uznano za nielegalną. Musiał powrócić do Polski. W kraju wstąpił w szeregi Komunistycznej Partii Polski, której członkiem był do 1934 roku – do czasu, kiedy to aresztowano go i skazano na 12 lat więzienia. W 1928 roku podjął się na krótko pracy w fabryce, a następnie powołano go do wojska, gdzie prowadził szeroko zakrojoną działalność komunistyczną. Służył w Szkole Podchorążych Rezerwy w Tomaszowie Lubelskim, a w maju 1929 roku otrzymał przydział do 16. Pułku Piechoty, z którym stacjonował w Tarnowie. Po zakończeniu służby ponownie działa na rzecz partii komunistycznej, za co w 1931 roku zostaje na krótko aresztowany. Po wpłaceniu kaucji wychodzi na wolność. W grudniu 1931 roku aresztowany po raz kolejny. Więzienie opuścił, ponownie za kaucją, dopiero w sierpniu 1932 roku. W 1933 roku został sekretarzem Komitetu Warszawskiego Komunistycznej Partii Polski. 6 kwietnia 1934 roku został aresztowany i osądzony. Jak już mówiliśmy, zapadł wyrok skazujący Findera na 12 lat więzienia. Wprawdzie w sierpniu 1936 roku karę obniżono na 10 lat, jednakże tym razem nie udało się mu wywinąć od odsiadki. Mimo iż za kratami, nadal poświęcał się pracy na rzecz komunistów i uczestniczył w budowaniu więziennej komuny. We wrześniu 1939 roku został uwolniony z więzienia i udał się do Białegostoku. Prowadził tam działalność na rzecz komunistycznej partii. W grudniu został członkiem Komisji Planowania przy Komitecie Wykonawczym Białostockiej Obwodowej Rady Delegatów Robotniczych. W 1941 roku został nawet mianowany jej przewodniczącym. Zwierzchnicy potrafili docenić jego zaangażowanie, za co nagrodzono go w maju 1941 roku legitymacją członka WKP(b). Angażował się również publicystycznie oraz aktywnie działał na rzecz porozumienia z Sowietami. Po rozpoczęciu kampanii radzieckiej był nawet wnioskodawcą utworzenia polskich oddziałów, które mogłyby wesprzeć Armię Czerwoną w walce z najeźdźcą hitlerowskim. W lipcu 1941 roku przyjechał do Polski. Tam miał wejść w skład specjalnej grupy, której Józef Stalin chciał powierzyć odtworzenie zaplecza komunistycznego na okupowanych ziemiach polskich. Po odbyciu specjalnych szkoleń zorganizowanych przez NKWD wszedł w skład trójki kierowniczej Grupy Inicjatywnej Polskiej Partii Robotniczej. Pierwsza próba przerzucenia Polaków skończyła się fiaskiem 26 września 1941 roku. Dopiero 27 grudnia 1941 roku, wraz z Marcelim Nowotko i Bolesławem Mołojcem, Finder odleciał do Polski. Od stycznia do listopada 1942 roku był II sekretarzem PPR, a po śmierci Marcelego Nowotki stał się I sekretarzem KC PPR. Prowadził również dochodzenie w sprawie tajemniczego morderstwa komunistycznego działacza. Istnieje nawet prawdopodobieństwo, iż Finder mógł mieć coś wspólnego ze zleceniem zabójstwa. Ostatecznie winnym został uznany Bolesław Mołojec. Jako wysłannik Moskwy Finder był całkowicie posłuszny mocodawcom. Ślepo wykonywał rozkazy przysyłane ze Związku Radzieckiego. W marcu 1943 roku był jednym z głównych autorów deklaracji programowej PPR-u zatytułowanej „O co walczymy”. 14 listopada 1943 roku aresztowało go Gestapo. Wraz z nim zatrzymana została odpowiedzialna za łączność Małgorzata Fornalska. Paweł Finder został rozstrzelany 26 lipca 1944 roku w Warszawie. Tego samego dnia zginęła Fornalska. Warto powiedzieć, iż pełniąc obowiązki I sekretarza partii Finder wielokrotnie dał wyraz swojej niechęci do londyńskiego ośrodka władzy i jego krajowych przybudówek. Z jego rozkazu Gwardia Ludowa dopuszczała się nawet współdziałania z okupantem przeciwko Polskiemu Podziemiu z Armią Krajową na czele.
