Michaił Susłow (1902-1982) – radziecki polityk, jeden z ważniejszych dygnitarzy partii bolszewickiej i współpracowników Józefa Stalina.
Urodził się 21 listopada 1902 roku w Szachowskoje. Pochodził z biednej chłopskiej rodziny. Odebrał podstawowe wykształcenie. Bieda i brak odpowiedniego poziomu edukacyjnego stanowiły podatny grunt rewolucyjny. W 1918 roku Susłow zaangażował się w działalność Komsomołu. Pracował na rzecz komitetów biedoty, pomagając jednocześnie matce w prowadzeniu gospodarstwa. W 1921 roku wstąpił do partii komunistycznej. W tym samym roku rozpoczął naukę na Wydziale Robotniczym, później od 1924 roku w Instytucie Gospodarki Narodowej im. Plechanowa oraz Instytucie Czerwonej Profesury. Szybko dał się poznać jako uczeń ambitny i zdolny, co zaowocowało objęciem posady wykładowcy ekonomii na Uniwersytecie Moskiewskim, a później w Akademii Przemysłowej. Mimo młodego wieku Susłow był cenionym fachowcem poświęconym życiu partyjnemu. To właśnie zaangażowanie polityczne skłoniło go do rezygnacji z pełnionej funkcji i objęcia stanowiska inspektora Centralnej Komisji Kontroli oraz Ludowego Komisariatu Inspekcji Robotniczo-Chłopskiej. Już w tym okresie dał się poznać jako nieprzejednany przeciwnik partyjnych odstępstw. Aktywnie walczył z ludźmi, którzy sprzeciwiali się całkowitej dominacji partii komunistycznej. Było to jakby preludium do wydarzeń z pierwszej połowy lat trzydziestych, gdy Susłow był jednym ze współorganizatorów pierwszej zakrojonej na tak wielką skalę fali czystek. Kolejny etap wyniszczania partii od wewnątrz przypadający na okres 1936-38 nie dotknął Susłowa, choć jego udział w całym procederze nie jest znany. O ile udokumentowana jest jego rola w czasie pierwszej fali czystek, o tyle w przypadku jej drugiego etapu wiadomości są skąpe i wybiórcze. Faktem jest, iż Susłow przetrwał do roku 1939, jednocześnie awansując w hierarchii partyjnej, co było z jednej strony kwestią jego umiejętności, kwalifikacji i oddania sprawie, jak i wyniszczenia dotychczasowej elity komunistycznej. W 1939 roku został mianowany pierwszym sekretarzem w Kraju Stawropolskim, skąd udał się na XVIII Zjazd WKP(b), gdzie otrzymał nominację do Centralnej Komisji Rewizyjnej. Awanse te podniosły go w hierarchii partyjnej. Po rozpoczęciu II wojny światowej Susłow nadal pracował w Kraju Stawropolskim, organizując tamtejsze zaplecze partyjne. W 1941 roku wszedł w skład Komitetu Centralnego WKP(b).Dopiero uderzenie Niemiec na Związek Radziecki w czerwcu 1941 roku zmieniło spokojną egzystencję sekretarza. Po błyskawicznej kampanii Wehrmachtu Kraj Stawropolski został zajęty w 1942 roku. Susłow nie miał na to wpływu, jednak postanowił silnie zaangażować się w proces odbijania ziem z rąk niemieckich. Objął dowodzenie nad Stawropolskim Sztabem Oddziałów Partyzanckich i aktywnie prowadził tamtejszą działalność konspiracyjną, która w jakimś stopniu przyczyniła się do odbicia terenów zajętych przez armię niemiecką. Nie ulega jednak wątpliwości, iż większe zasługi na tym polu miały regularne oddziały Armii Czerwonej. Warto też wspomnieć o niechlubnej karcie historii, która zapisana została przy udziale Susłowa. Prowadził on bowiem przymusowe deportacje ludności z rejonów kaukaskich, często przy pogwałceniu praw zamieszkujących te ziemie cywili. Jego umiejętności docenił Józef Stalin, który w 1944 roku wyznaczył mu misję zorganizowania Biura ds. Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Armia Czerwona napotkała na liczne problemy związane z nieustępliwością Litwinów, którzy po wyparciu Niemców nie chcieli podporządkować się nowej komunistycznej władzy. Osoba Susłowa kojarzyła się tam nieodłącznie z terrorem zaprowadzonym przez komunistów. Prowadził on bowiem wysiedlenia oraz odpowiadał za terror stosowany względem ludności litewskiej. Okres jego rządów na Litwie kojarzony jest ściśle z rządami „twardej ręki”. Udało się mu jednak wykonać misję zlecaną przez Stalina, a rosnąca w siłę partyzantka litewska została rozbita w pierwszych latach po zakończeniu działań wojennych. W 1947 roku Susłow został sekretarzem Komitetu Centralnego. Następnie otrzymał nominację do Prezydium Rady Najwyższej ZSRR. Warto podkreślić, iż schyłek lat czterdziestych poświęcił także na pracę wydawniczą, pracując dla moskiewskiej „Prawdy” w charakterze redaktora naczelnego. Po śmierci Stalina pierwsze skrzypce w partyjnej hierarchii grał Nikita Chruszczow, który obdarzył zaufaniem ambitnego Susłowa. W 1955 roku Susłow został członkiem Prezydium Komitetu Centralnego partii, co uczyniło go jednym z najbardziej wpływowych polityków Związku Radzieckiego. W 1956 roku pomagał w dowodzeniu tłumieniem powstania na Węgrzech. W tym samym okresie wspierał silnie Chruszczowa, przeciw któremu wyrosła opozycja wewnątrzpartyjna. Dopiero na początku lat sześćdziesiątych zmienił kurs w stosunku do następcy Stalina i w 1964 roku opowiedział się za Leonidem Breżniewem, który wystąpił przeciwko Chruszczowowi. W okresie rządów Breżniewa Susłow przeżywał szczyt partyjnej kariery. Interweniował przede wszystkim w kwestiach wyznaczania trendów kulturalnych, naukowych, zajmował się nawet gospodarką, a w 1968 roku aktywnie zaangażował się w działania na rzecz stłumienia ewentualnego powstania antykomunistycznego w Czechosłowacji. Nie przebierał w środkach, hołdując rządom twardej ręki. Stał się pierwszym ideologiem ZSRR, jednak nie wyróżnił się niczym szczególnym, a w jego działalności trudno doszukiwać się pozytywów. W drugiej połowie lat siedemdziesiątych stopniowo wycofywał się z aktywności politycznej. W 1976 roku przeszedł zawał serca, jednak nie przeszedł na emeryturę. Interweniował w sprawie stanu wojennego w Polsce, wciąż angażował się w kwestie polityki wewnętrznej i międzynarodowej. Do końca swoich dni starał się odgrywać jakąkolwiek rolę w hierarchii partyjnej, hołdując dawnym stalinowskim tradycjom. Zmarł 25 stycznia 1982 roku w Moskwie. Został pochowany pod Murem Kremlowskim, a jego pogrzeb był okazją do manifestacji komunistycznej ideologii zorganizowanej z dużym rozmachem. Format tego człowieka, w partyjnej hierarchii, uzasadniał przedsięwzięte środki dla upamiętnienia jego osoby. Nie ulega jednak wątpliwości, iż o jego zbrodniczej działalności wolałoby zapomnieć wiele narodów, które mogą zarzucić mu brutalność oraz krzewienie komunizmu za wszelką cenę.
