Archibald Wavell (1883-1950) – marszałek brytyjski, jeden z najważniejszych wojskowych brytyjskich podczas II wojny światowej; związany przede wszystkim ze służbą wojskową w Indiach.
Urodził się 5 maja 1883 roku w Colchester, jednak większość dzieciństwa spędził w Indiach. Powodem wyjazdu była praca jego ojca, który służył w brytyjskiej armii w stopniu generała majora. Młody Wavell jeździł z ojcem tam, gdzie zmuszony był on służyć. Aby podtrzymać rodzinną tradycję, Archibald szybko rozpoczął edukację w dziedzinie armii i militariów. Ukończył kolegium w Winchester oraz szkołę wojskową w Sandhurst. Tuż po uzyskaniu dyplomu ukończenia szkoły, w 1900 roku wyjechał do Afryki Południowej wraz z elitarnym szkockim pułkiem Black Watch. Wavell walczył podczas drugiej wojny o Afrykę Południową (II wojna burska trwająca w latach 1899-1902). Następnie wyjechał do Indii w 1903 roku. Tam walczył podczas wojny przeciwko zbuntowanym plemionom indyjskim. W 1911 roku Wavell wyjechał do ZSRS, aby tam pracować w charakterze wojskowego obserwatora przy armii rosyjskiej. Na początku I wojny światowej Archibald Wavell służył we Francji, znajdując się w składzie Brytyjskich Sił Ekspedycyjnych (w stopniu kapitana), wysłanych tam na początku wojny. W 1915 roku odniósł jednak ciężką ranę w bitwie pod Ypres. Stracił lewo oko i dopiero po ciężkiej rekonwalescencji mógł powrócić do czynnej służby wojskowej. W maju 1916 roku otrzymał promocję do stopnia majora. W październiku otrzymał przydział do pomocy armii rosyjskiej. Jednocześnie mianowano go porucznikiem. Następnie walczył w Palestynie, na Kaukazie i Turcji, gdzie wraz z gen. Allenby opracowywał taktykę walki na pustyni (doświadczenia z Turcji wykorzystywał podczas II wojny światowej). W latach 1919-20 przebywał w Egipcie, pełniąc funkcję Szefa Sztabu Generalnego Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego. Po powrocie do Europy został mianowany tymczasowo generałem dywizji. W lipcu 1930 roku uzyskał tymczasowy stopień brygadiera i objął dowodzenie nad 6. Brygadą Piechoty. Następnie w październiku 1933 roku nadeszła kolejna nominacja, tym razem na stopień generała majora. W 1934 roku rozpoczął pracę w dowództwie 2. Dywizji Piechoty i w marcu 1935 roku przejął jej dowodzenie. W sierpniu 1937 roku Wavell wyjechał do Palestyny, aby walczyć przeciw narastającemu buntowi. Wciąż stał na czele 2. Dywizji Piechoty. W styczniu 1938 roku mianowano go generałem porucznikiem. Następnie otrzymał stopień generała, a w 1939 roku mianowano go głównym dowódcą wszystkich lądowych sił brytyjskich na Bliskim Wschodzie. Na tym stanowisku zastało go rozpoczęcie działań II wojny światowej. Jego głównym zadaniem była ochrona Egiptu oraz Kanału Sueskiego, który stanowił przejście na wody azjatyckie. Osłanianie tego ważnego strategicznie szlaku w znacznym stopniu utrudniało poruszanie się okrętom niemieckiej Kriegsmarine. Po rozpoczęciu wojny w Afryce Północnej przez Benito Mussoliniego Wavell zmuszony był przejść do obrony. Mimo iż nie udało się mu zatrzymać włoskich wojsk pod Sidi Barrani, wkrótce zaczął odnosić zdumiewające sukcesy i zwyciężać wielokrotnie przeważającego Brytyjczyków przeciwnika. Wavell przygotował i przeprowadził ofensywę z 9 grudnia 1940 roku, w której odrzucił wojska włoskie na zachód, oddalając zagrożenie od Egiptu. 22 stycznia następnego roku brytyjskim wojskom udało się zdobyć Tobruk, co rozpoczęło serię zmagań o to afrykańskie miasto. W tym samym miesiącu rozpoczyna się tworzenie oddziałów niemieckich, specjalnie przystosowanych do afrykańskich warunków – Afrika Korps – na których czele Hitler postawił gen. Erwina Rommla. Słynny „Lis Pustyni” (taki przydomek zyskał później, po odniesieniu serii zwycięstw) szybko i energicznie wziął się do pracy. Po krótkiej kampanii odrzucił wojska Wavella na wschód. Dlatego też Brytyjczycy postanowili zorganizować ofensywną operację „Battleaxe”, którą kieruje oczywiście Wavell. W wyniku niepowodzeń kontrofensywy Winston Churchill decyduje się przenieść generała na inne stanowisko, zastępując go gen. Auchinleckiem. Wavell zostaje chwilowo odsunięty od odpowiedzialnej funkcji, jednak już w lipcu 1941 roku zostaje mianowany Komendantem Sił Brytyjskich w Indiach. Po japońskim ataku na Pearl Harbor i czynnym włączeniu się do wojny Japonii oraz Stanów Zjednoczonych Wavell zostaje dowódcą całości sił alianckich na południowym zachodzie Azji. Mimo iż nie udało się mu utrzymać Birmy czy Malezji, nie stracił brytyjskich Indii. W styczniu 1943 roku Wavell zostaje mianowany marszałkiem, w uznaniu zasług na polu walki w Azji. 18 czerwca tego samego roku zostaje wicekrólem Indii. Uzyskuje również pozycję głównego gubernatora New Delhi. Podczas swoich rządów doprowadza do załagodzenia wielu konfliktów narodowowyzwoleńczych, przyczyniając się jednocześnie do uzyskania autonomii terytoriów mu podległych. W 1946 roku zostaje zastąpiony przez Lorda Mountbattena, a po roku kończy pracę, przechodząc na emeryturę. Zmarł w Anglii 24 maja 1950 roku. Był autorem książek: „Allenby in Egypt” z 1943 roku, „The Good Soldier” z 1948 roku.
