Ante Pavelić (1889-1959) – chorwacki polityk, dyktator państwa w czasie II wojny światowej.
Urodził się 14 lipca 1889 roku w Bradinie. Z wykształcenia prawnik, doktoryzował się w 1915 roku. Następnie pracował jako adwokat. Po zakończeniu I wojny światowej coraz silniej angażował się w politykę, był członkiem nacjonalistycznej, antysemickiej Chorwackiej Partii Prawa. Założenia programowe partii wpisywały się w programy bliźniaczych ruchów we Włoszech (fasci) i Niemczech (NSDAP). W 1927 roku został członkiem jugosłowiańskiego parlamentu. Funkcję sprawował do 1929 roku. Dał się poznać jako przeciwnik Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, domagając się znacznie większej autonomii dla Chorwacji. W późniejszym czasie dążył do oderwania swojego kraju od unii, oczekując pełnej suwerenności i niepodległości. Jeszcze w 1928 roku planował rozpoczęcie chorwackiej rewolucji, grupując wokół siebie prawicowe bojówki. W 1929 roku, na skutek polityki jugosłowiańskiego króla Aleksandra I zmuszony był opuścić Chorwację i udał się do Włoch.
Pavelić nie przestawał działać także na emigracji. Z Włoch kierował ruchem ustaszy, skrajnie prawicowej i nacjonalistycznej partii, której głównym celem było oderwanie Chorwacji od królestwa i ustanowienie nowego katolickiego państwa. Źle pojęty katolicyzm stał się podstawą nacjonalistycznego programu ustaszy, który otwarcie mówili o konieczności eksterminowania elementu etnicznie różniącego się od Chorwatów. Postulowali mordowanie Serbów, Żydów oraz Romów, a za wroga szczególnego postrzegali Serbów jako ciemiężców rządzących Chorwatami w ramach Królestwa SHS i później Jugosławii. W latach trzydziestych ustasze zorganizowali szereg zamachów, a w 1934 roku doprowadzili do śmierci króla Aleksandra I, współpracując z równie radykalną Wewnętrzną Macedońską Organizacją Rewolucyjną. W zamachu zginął także minister spraw zagranicznych Francji, co skłoniło tamtejsze władze do wydania wyroku śmierci w stosunku do Pavelicia. Od 1937 roku Pavelić był internowany we Włoszech, co było konsekwencją ocieplenia stosunków na linii Rzym-Belgrad. W 1941 roku sytuacja zmieniła się diametralnie w związku z zaangażowaniem Włoch w kampanię bałkańską. W kwietniu wojska włoskie i niemieckie rozpoczęły zmasowany atak na Jugosławię. Pavelić postanowił wykorzystać sprzyjające warunki i już 10 kwietnia proklamował utworzenie Niezależnego Państwa Chorwacji. Następnie 15 kwietnia wyjechał do Zagrzebia i ogłosił się przywódcą, przyjmując tytuł „Poglavnika”. Po przyjeździe do Chorwacji spotkał się z arcybiskupem Alojzije Stepinacem, który udzielił mu błogosławieństwa. Nie był to jedyny kontakt ustaszów z władzami Kościoła Katolickiego. W maju 1941 roku Pavelicia podejmował papież Pius XII, który także wsparł jego dążenia do utworzenia katolickiego państwa. Spotkania te budzą do dzisiaj liczne kontrowersje. Prawdopodobnie część hierarchów Kościoła nie zdawała sobie sprawy z faszystowskiego, zbrodniczego charakteru państwa tworzonego przez Poglavnika i jego podkomendnych. Część jednak świadomie wspierała politykę chorwackiego dyktatora, akceptując popełniane przez jego reżim zbrodnie. Ustasze z miejsca zabrali się za reorganizację państwa na faszystowską modłę. Jedną z pierwszych decyzji było zakazanie używania cyrylicy. 6 czerwca 1941 roku spotkał się z Adolfem Hitlerem. Niemiecki dyktator ciepło odnosił się do projektów Pavelicia, sprzyjając wizji wysiedlenia Serbów i eksterminacji Żydów. Z błogosławieństwem III Rzeszy ustasze rozpoczęli masowe ludobójstwo na kontrolowanych przez siebie ziemiach. Są odpowiedzialni za kilkaset tysięcy zabójstw, w tym bestialskie morderstwa przy użyciu wyrafinowanych tortur. W praktyce nawet Poglavnik nie był w stanie kontrolować bestialskich poczynań swoich podwładnych, ale to on odpowiada za kampanię terroru na ziemiach chorwackich i eksterminację poszczególnych grup etnicznych. W kwietniu 1945 roku, zdając sobie sprawę z nieuchronności zwycięstwa koalicji alianckiej i wizji osądzenia za zbrodnie wojenne, opuścił Zagrzeb i wyruszył do Austrii. Przez krótki czas ukrywał się w tamtejszych klasztorach, z wydatną pomocą katolickich księży. Następnie przedostał się do Włoch, gdzie znalazł schronienie w budynkach należących do Watykanu. W 1947 roku otrzymał fałszywe dokumenty załatwione przez biskupa Aloisa Hudala i tak zaopatrzony uciekł do Argentyny. Na miejscu współpracował z reżimem Juana Perona. Władze jugosłowiańskie skazały go na karę śmierci. W kwietniu 1957 roku został ranny w wyniku zamachu przeprowadzonego przez jugosłowiańskie służby specjalne. Opuścił Argentynę i zamieszkał w Madrycie. W stolicy Hiszpanii zmarł 28 grudnia 1959 roku z powodu ran odniesionych w zamachu.
Zdjęcie tytułowe: Ante Pavelić. Zdjęcie za: Wikipedia/domena publiczna.
