Anastas Mikojan (1895-1978) – radziecki polityk, jeden z najwyższych dygnitarzy partii komunistycznej, zajmował się kwestiami zaopatrzenia Armii Czerwonej w okresie II wojny światowej.
Urodził się 27 listopada 1895 roku w Sanain na terytorium Armenii. Pochodził z biednej rodziny, jednak sukcesy naukowe umożliwiły mu edukację w prestiżowym w tym czasie Armeńskim Seminarium Duchownym w Tbilisi (niegdyś Tyflis). Także tam odnosił sukcesy naukowe, a z okresem edukacji związane jest zaangażowanie się młodego Mikojana w działalność partyjną. Do partii bolszewików wstąpił w 1915 roku, kończąc jednocześnie seminarium. Następnie przez krótki okres czasu studiował w Armeńskiej Akademii Duchownej. Porzucił studia na rzecz pracy partyjnej. Działał jako agitator i organizator rad delegatów. Po rewolucji październikowej w 1917 roku działał w Baku, gdzie wszedł w skład tamtejszej rady. Jednocześnie zaangażował się w działalność militarną, walcząc przeciwko elementom antybolszewickim na Kaukazie. Wyrastał tam na jednego z liderów grup bolszewickich. Popularność i awanse zawdzięczał przede wszystkim osobistym przymiotom. Odznaczał się sporą inteligencją, miał za sobą okres żmudnej edukacji. W 1918 roku jego oddział interweniował w sprawie zatrzymanych bolszewików, uwalniając ich z bakijskiego więzienia. Później władze miasta rozpoczęły nową nagonkę na członków frakcji bolszewickiej, jednak Mikojanowi udało się uniknąć aresztowania, co w konsekwencji uratowało mu życie, bowiem znaczna część wyższych działaczy została rozstrzelana. 26 z Baku stanowiła wierchuszkę bolszewickiej władzy, a ocalały Mikojan nagle stał się jedną z pierwszoplanowych postaci. Pod koniec 1919 roku organizował on zbrojne podziemie na Kaukazie. W tym samym okresie odwiedził Moskwę i otrzymał nominację na stanowisko członka Ogólnorosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego. Awans ten zapewnił mu jeszcze większą siłę przebicia na Kaukazie. Tymczasem Baku zostało zajęte przez siły Armii Czerwonej, a Mikojanowi zlecono nową misję w Niżnym Nowogrodzie. W 1922 roku został członkiem Komitetu Centralnego, a następnie sekretarzem Południowo-Wschodniego Biura Komitetu Centralnego partii. Pracował na Kaukazie, gdzie dał się poznać jako świetny organizator. Zręcznie lawirował między mniejszościami tamtego regionu i umiejętnie wprowadzał powojenny spokój. Jego sukcesy oraz przyjaźń z Józefem Stalinem pozwoliły mu na wejście do Biura Politycznego partii w 1926 roku. W kilka miesięcy później został mianowany komisarzem handlu wewnętrznego i zaopatrzenia. Mimo prezentowanych pomysłów, które Mikojan podpatrywał na przykładach państw zachodnich, nie zyskały one akceptacji Stalina. Dyktator prowadził reformy agrarne i handlowe na swój sposób, doprowadzając do klęski systemu. Obostrzenia wprowadzane w latach trzydziestych były efektem błędnej polityki schyłku poprzedniego dziesięciolecia. Jakby tego było mało, świat ogarnął kryzys ekonomiczny, który dotkliwie odczuł także Związek Radziecki. Mikojan pełnił w tym wypadku rolę pomocniczą, realizując idee Stalina, nawet jeśli nie z każdą się zgadzał. Zapaść ekonomiczna kraju zaczęła ustępować w połowie lat trzydziestych. W 1934 roku Mikojan został wyznaczony na stanowisko ludowego komisarza Przemysłu Spożywczego. Dokonał szeregu reform, a z jego działalnością wiązany był progres radzieckiego przemysłu. Aby zapoznać się z nowoczesnymi metodami prowadzenia polityki handlowej, w 1935 roku udał się do Stanów Zjednoczonych. Tam zdobywał niezbędne doświadczenia i część pomysłów (z różnym skutkiem) starał się przeszczepić na grunt radziecki. W tym samym roku został wybrany członkiem Biura Politycznego. Rok później rozpoczął się okres wielkiej czystki. Mikojan był jednym ze współodpowiedzialnych za represje i prześladowania, wykonując przy tym wolę Stalina. W 1937 roku został mianowany wicepremierem, a w niedługi czas po tym ludowym komisarzem handlu zagranicznego, co podkreślało jego zaangażowanie w krzewienie ideologii komunistycznej. Mikojan dość spokojnie przeżył okres wielkiej czystki, nie groziło mu niebezpieczeństwo ze względu na zaufanie, jakim darzył go Stalin. Warto też podkreślić, iż w swojej działalności nie splamił się krwią wielu ludzi, a relacje dotyczące ewentualnego zaangażowania Mikojana w rozwijanie aparatu terroru i ludobójstwo są dość mętne. Faktem jest, iż jako członek Biura Politycznego oraz jeden z najwyższych dygnitarzy radzieckich nie tylko wiedział, ale i podpisywał wyroki skazujące. Jeszcze przed rozpoczęciem II wojny światowej Mikojan nadzorował wykonywanie ustaleń umów niemiecko-radzieckich, reprezentując przy tym stronę sowiecką. Pracował także nad zapewnieniem odpowiednich dostaw Armii Czerwonej, szczególnie w sferze przemysłowej i spożywczej. Jego kompetencje w mniejszym stopniu obejmowały sprzęt. Przewodniczył komitetowi zaopatrującemu żołnierzy w żywność, a po rozpoczęciu działań zbrojnych między Niemcami a Związkiem Radzieckim został dołączony do składu Państwowego Komitetu Obrony. Jednocześnie kierował procesem ewakuacji robotników i zakładów przemysłowych na wschód, chroniąc ich przed agresją niemiecką. Postać Mikojana, jego umiejętności i niewątpliwe zaangażowanie umożliwiały w dużej mierze funkcjonowanie radzieckiej gospodarki przemysłowej, co miało ogromny wpływ na sytuację gospodarczą kraju w okresie Wielkiej Wojny Ojczyźnianej. Z drugiej strony, jako przedstawiciel najwyższych władz, Mikojan zapisał niechlubne karty historii, przyczyniając się do wydania wyroku śmierci chociażby na polskich oficerów pomordowanych następnie w Lesie Katyńskim. Był jednym z sygnatariuszy dokumentu skazującego. Prowadził też masowe przymusowe wysiedlenia ludności, które nie zawsze miały na celu ratowanie zagrożonych terenów. W 1943 roku władze doceniły wysiłki Mikojana, honorując go odznaczeniem Bohatera Pracy Socjalistycznej. Rok później objął kierownictwo nad Komitetem ds. Odbudowy Gospodarki Terenów Wyzwolonych, po raz kolejny aktywnie wykonując zlecone mu zadania. Po zakończeniu II wojny światowej Mikojan zajął się odbudową zrujnowanej gospodarki. Stopniowo jednak jego pozycja słabła, co związane było z nastrojem Stalina, który odsuwał od siebie wielu zaufanych współpracowników, w tym Wiaczesława Mołotowa czy Łazara Kaganowicza. Po śmierci Stalina w 1953 roku rozpoczął się okres destalinizacji związany z rosnącą siłą Nikity Chruszczowa. Zasadniczo popierał on nowego lidera partii komunistycznej, choć nie we wszystkich aspektach zgadzał się z jego tezami. W latach pięćdziesiątych sporo podróżował, w 1959 roku był po raz kolejny w USA. Krótko przebywał na Kubie. I to właśnie z tym krajem związana była misja Mikojana z 1962 roku. W czasie tzw. „kryzysu kubańskiego”, w czasie którego Stany Zjednoczone i Związek Radziecki stanęły na skraju wojny, Mikojan pełnił rolę mediatora. 15 lipca 1964 roku został przewodniczącym Prezydium Rady Najwyższej Związku Radzieckiego. Podróżował do Stanów Zjednoczonych, gdzie spotykał się z najważniejszymi amerykańskimi politykami. Międzynarodowa społeczność oceniała go jako człowieka skłonnego do ugody i rozsądnie patrzącego na wzajemne relacje na linii Waszyngton-Moskwa. Mimo wszystko to nie od Mikojana zależały kierunki prowadzonej przez Związek Radziecki polityki. Prawdopodobnie nie miał też aspiracji do wyrobienia sobie marki przywódcy. Zrezygnował z pełnionej funkcji pod koniec 1965 roku. Następnie był w składzie Prezydium Rady Najwyższej i Komitetu Centralnego. Stopniowo jednak coraz mniej angażował się w życie polityczne. W latach siedemdziesiątych zaczął spisywać wspomnienia. Zmarł 21 października 1978 roku. Przyczyną było zapalenie płuc, które w podeszłym wieku okazało się chorobą śmiertelną.
