W 1929 r., na mocy Traktatów laterańskich, dla Watykanu utworzono lir watykański. Był on powiązany z lirem włoskim i stanowiły oficjalną walutę Watykanu do 2002 r., kiedy lir włoski – a wraz z nim także watykański – zostały zastąpione przez euro.
Waluta dla państwa Watykan
Traktaty laterańskie z 11 lutego 1929 r., na mocy których z terytorium Królestwa Włoskiego wyodrębniono politycznie i terytorialnie państwo Watykan, zawierały także zapis o wprowadzeniu oficjalnej waluty Watykanu, jaką stał się lir watykański. Zasadniczo nie stanowił on odrębnej waluty, a jego kurs całkowicie powiązano z lirem włoskim i stan ten został zachowany aż do 2002 r. Był to układ niemal identyczny do tego, na jakim funkcjonowała lir z San Marino.
Głównym celem utworzenia watykańskiego lira były zatem nie względy stricte finansowe, lecz polityczne i symboliczne. Posiadanie własnego lira podkreślało niezależność Watykanu oraz świadczyło o prestiżu papieża (wówczas Piusa XI) – którego imię z dopiskiem „Pontifex Maximus” widniało na nowych monetach. Ponadto, posiadanie własnych monet umożliwiało Watykanowi na prezentowanie na nich symboliki religijnej. Było to pewne uzupełnienie dla monet lirowych, ponieważ na ówczesnym lirze włoskim – oprócz podobizny króla Wiktora Emanuela III – dominowały motywy świeckie, takie jak wizerunek Italii czy faszystowski orzeł.
Monety watykańskie
Od 1929 r., w zasadzie przez całe pontyfikaty Piusa XI i jego następcy Piusa XII, przez Bank Włoch (wł. Banca d’Italia) wybitych został stosunkowo dużo monet watykańskich. Pod względem rozmiarów i zawartości kruszcu zasadniczo odpowiadały one lirowi włoskiemu. Do 1947 r. były to monety: 5 centessimi, 10 centessimi, 20 centessimi, 50 centessimi, 1 lir, 2 liry, 5 lirów, 10 lirów i 100 lirów. Najwartościowsze z nich zawierały srebro (5 i 10 lirów) i złoto (100 lirów). Na jednej ze stron monet znajdował się herb papieża (Piusa XI lub Piusa XII) z datą wybicia monety, na drugiej z kolei zastosowano symbolikę religijną. Przykładowo, były to podobizny: Matki Boskiej (1 lir), Michała Archanioła (50 centessimi), św. Piotra (10 centessimi) i św. Pawła (20 centessimi).
Monety lira watykańskiego znajdowały się w obiegu wraz z lirem włoskim i lirem sanmaryńskim. Stanowiły przy tym legalny środek płatniczy (z wzajemnością wobec pozostałych „rodzajów” lira) nie tylko w Watykanie, lecz także San Marino i całym Królestwie Włoskim.
Zaginione monety z 1938 roku
Pewną ciekawostkę, związaną z frontem włoskim II wojny światowej, stanowią watykańskie monety z 1938 roku. Oficjalnie, w związku ze śmiercią papieża Piusa XI 10 lutego 1939 r., nie wypuszczono do obiegu żadnej monety z widniejącą datą 1938 r. Niewielka liczba monet została jednak przekazana do kolekcji króla Wiktora Emanuela III, który był słynnym kolekcjonerem numizmatów.
W 1943 r., po alianckiej inwazji na Włochy i utworzeniu zależnej od Niemiec Włoskiej Republiki Salo, kolekcja monet Wiktora Emanuela III została przewieziona do Monachium. W styczniu 1944 r., wskutek starań samego Benito Mussoliniego, kolekcja powróciła do Włoch. W trakcie transportu, za który odpowiadali żołnierze Wehrmachtu, otworzono jednak część skrzyń z monetami a niektóre z nich skradziono. W tych okolicznościach zaginął także zestaw monet watykańskich o nominale 10 centessimi z 1938 r.
Monety te, ze względu na pochodzenie z bardzo rzadkiego rocznika 1938, były wyjątkowo cenne. Po latach zatem udało się odnaleźć, w większości z obiegu, 7 ich sztuk. Nie jest do końca jasne dlaczego trafiły one do zwykłego obiegu – zapewne jednak odpowiadali za to żołnierze Wehrmachtu, którzy wykradli te monety ze skrzyni króla by użyć ich do zakupów na terytorium Włoch.
Już w XXI wieku, w zasobie amerykańskiej firmy PCGS, odnaleziono jeszcze jedną z zaginionych monet o nominale 10 centessimi – ta okazała się szczególnie cenna, ponieważ nigdy nie była w obiegu i nie posiadała żadnych śladów zużycia. Wydarzenie to niejako zwieńczyło poszukiwania zaginionych monet watykańskich z 1938 r.
Bibliografia:
– G. S. Cuhaj, „2010 Standard Catalog of World Coins”
– www.numismaticaeuropea.it
Fotografia tytułowa: moneta watykańska o nominale 50 centessimi z 1937 r.
Źródło fotografii: zbiory autora.
Marek Korczyk
