Urodził się w 1906 roku we wsi Sonina leżącej pod Łańcutem. Syn Antoniego i Katarzyny z. d. Borcz. Uczęszczał do Państwowego Gimnazjum im. H. Sienkiewicza w Łańcucie. Mimo iż w trakcie wojny przebywał w szpitalu, dla Sowietów był przede wszystkim polskim oficerem. Został zamordowany w Charkowie.
W 1926 roku zdał egzaminy maturalny. W 1928 roku ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty w Komorowie. Następnie szkolił się jako obserwator w lotnictwie wojskowym. Zgodnie z ówczesną koncepcją szkolenia kandydatów na oficerów-obserwatorów przygotowywano ich z praktycznych umiejętności prowadzenia wzrokowego rozpoznania lotniczego oraz rozpoznania z wykorzystaniem aparatów fotograficznych. Uczono ich praktycznie korygowania ogniem artylerii z pokładu samolotu, a przede wszystkim wykonywania podstawowych umiejętności w zakresie utrzymania przez „lotnika” łączności w ramach przyjętej koncepcji prowadzenia „wojny ruchowej”, czyli działań wielkich jednostek piechoty i kawalerii. Obserwator nie pilotował maszyny, ale wykonywał czynności nawigatorskie i bombardierskie oraz strzelca pokładowego. Zgodnie z obowiązującą wtedy doktryną „ze względu na ogrom stawianych zadań i wymagań (szybka orientacja, obserwacja i decyzja), oraz odpowiedzialność, jaka na nim ciąży, obserwator jest dowódcą załogi całego samolotu”. Józef Baran został awansowany do stopnia podporucznika obserwatora ze starszeństwem od 15 sierpnia 1929 roku. Wkrótce przydzielony do 6 Pułku Lotniczego we Lwowie, służył tam w 62 Eskadrze Liniowej, a następnie w 63 Eskadrze Towarzyszącej.
Dążył do zdobycia uprawnień pilota. Skierowany do Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa (CWOL) w Dęblinie, ukończył słynną kończył „Szkołę Orląt” w 1932 roku i został awansowany do stopnia porucznika. Następnie przydzielony do 41 Eskadry Liniowej w 4 Pułku Lotniczym bazującym w Toruniu. Od 1934 roku służył w 43 Eskadrze Towarzyszącej tego pułku – w okresie listopad 1937-październik 1938 był dowódcą plutonu I/43 tej eskadry. W 1938 roku został awansowany do stopnia kapitana. Od jesieni 1938 roku pełnił funkcję dowódcy eskadry ćwiczebnej pilotażu w Szkole Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich w Krośnie.
W lipcu 1939 roku uległ wypadkowi na kursie szybowcowym w Ustianowej. Z urazem kręgosłupa umieszczony został w 10 Szpitalu Wojskowym w Przemyślu. W październiku 1939 roku został stamtąd wywieziony ze szpitala z innymi chorymi oficerami na wschód do specjalnego obozu jenieckiego nadzorowanego przez NKWD w Starobielsku. Został zamordowany w Charkowie wraz z innymi więzionymi oficerami w kwietniu 1940 roku. Spoczywa najpewniej w mogile zbiorowej na terenie Polskiego Cmentarza Wojennego w Charkowie – Piatichatkach. Pozostawił żonę Zofię i córkę Krystynę.
W 2007 roku oficer został pośmiertnie awansowany do stopnia majora – na podstawie decyzji ówczesnego Ministra Obrony Narodowej o uhonorowaniu ofiar zbrodni katyńskiej awansami o jeden stopień wojskowy.
Kapitan Józef Baran figuruje na pierwszym miejscu na tablicy upamiętniającej ofiary zbrodni katyńskiej pochodzące z regionu łańcuckiego, a znajdującej się w przedsionku łańcuckiego Kościoła Farnego. Imię i nazwisko wychowanka występuje również na tablicy upamiętniającej ofiary II wojny światowej w budynku I LO w Łańcucie.
Tragiczny los kapitana Józefa Barana przypomina i sygnalizuje trwały element środowiska naturalnego – dąb posadzony w 2010 roku przy kościele parafialnym pw. Wniebowstąpienia Pańskiego w Głuchowie. Drzewo posadzono w trakcie realizacji ogólnopolskiego programu edukacyjnego pt. „Katyń… Ocalić od zapomnienia”. Każdy Dąb upamiętnia konkretną ofiarę zbrodni katyńskiej według zasady: jeden Dąb to jedno nazwisko. Pod drzewem zamieszczono obelisk wraz z tablicą informacyjną.
Bibliografia:
Tomasz Goździcki, Andrzej Marciniuk, Adam Rurak, Janusz Ślusarski, Andrzej Truskowski, Grzegorz Weltrowski, Czynnik ludzki w polskim lotnictwie wojskowym 1928-1939, Dęblin 2024
Janusz Kubit, Szkoła Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich. Krosno 1938-1939, Krosno 2019
Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Warszawa 2003; Kpt. pil. Józef Stefan Baran
- Rybka, K. Stepan, Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939, Kraków 2006
https://niebieskaeskadra.pl/m/?control=8&id=6201&title=jozef-baran (dostęp: 9 marca 2025 r.)
Zdjęcia pochodzą ze zbiorów autora.
Andrzej Borcz jest absolwentem Wydziału Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz studiów podyplomowych (Politechnika Krakowska, Central Connecticut State University, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie). Przedsiębiorca, prowadzi własną firmę SECMA. Niezależny badacz przeszłości. Jest autorem licznych, w tym pionierskich publikacji naukowych i popularnonaukowych o działaniach wojennych w czasie potopu szwedzkiego oraz o konspiracji wojskowej w okresie II wojny światowej. W 2017 roku obronił w Uniwersytecie Rzeszowskim rozprawę doktorską pt. „Obwód Łańcut SZP-ZWZ-AK w latach 1939–1945”, która została w 2020 roku wydana przez IPN w ramach serii „Monografie”. Opracowanie to zwyciężyło w ogólnopolskim plebiscycie internetowym „Historia Zebrana” na najlepszą książkę historyczną 2020 r., w kategorii „Okiem badacza”. Andrzej Borcz jest członkiem Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej oraz Stowarzyszenia Historyków Wojskowości.
