Niemiecki żywioł w postaci partii mniejszościowych odegrał znaczną rolę w procesie integracji pomiędzy Niemcami w Republice Weimarskiej oraz Niemcami, którzy zamieszkiwali „polski Górny Śląsk”. W styczniu 1922 roku utworzono Niemiecki Związek Ludowy na Polskim Śląsku (Deutscher Volksbund für Polnisch-Schlesien, DVB), którego przywódcą był Otto Ulitz. Rok wcześniej w Bielsku powstał Niemiecki Narodowosocjalistyczny Związek w Polsce (Deutscher Nationalsozialistischer Verein für Polen). Na początku lat 30. związek ten zmienił swoją nazwę na Partia Młodoniemiecka (Jungdeutsche Partei-JDP). Na jej czele stał Rudolf Wiesner. Działały także: Niemiecka Katolicka Partia Ludowa (Deutsche Katholische Volkspartei), Partia Niemiecka (Deutsche Partei-DP) oraz wiele innych. Polityka polskich władz na początku lat 20. wobec partii mniejszościowych dążących do powrotu Górnego Śląska do Niemiec była niekonsekwentna. Faktem jest, że dostrzegano możliwość irredenty niemieckiej, ale do jej zwalczenia stosowano jedynie półśrodki.
Po zamachu majowym na stanowisku wojewody śląskiego doszło do zmiany i miał on od początku swoich rządów rozpocząć energiczną walkę z mniejszością niemiecką oraz śląskimi autonomistami. Michał Grażyński nie był Ślązakiem i otoczył się ludźmi spoza tego regionu, co poskutkowało zrażeniem autochtonów do jego osoby. Polityka Grażyńskiego zrywała z zasadami liberalizmu i cechowała się zaostrzeniem działań wobec mniejszości niemieckich na Śląsku.
Przełom w relacjach polsko-niemieckich na szczeblu państwowym przyniosło przejęcie władzy przez kanclerza Adolfa Hitlera w 1933 roku. W 1934 roku podpisano polsko-niemiecką deklarację o niestosowaniu przemocy, co wyznaczyło nowy okres we wzajemnych stosunkach. Mimo zapewnienia Hitlera o konieczności utrzymania dobrosąsiedzkich stosunków z Polską, rzeczywistość okazała się zupełnie inna. Propaganda hitlerowska mobilizowała mniejszość niemiecką do działań irredentystycznych. Na szczególną uwagę zasługuje działalność Volksbundu, który nie tylko ekspansywnie realizował propagandę narodowosocjalistyczną i rewizjonistyczną, lecz także prowadził szkolenia o charakterze wojskowym.
O ile więc świat odetchnął na wiadomość o podpisaniu deklaracji, tak „Völkischer Beobachter” przedstawiał Grażyńskiego jako zaciętego wroga niemczyzny sabotującego normalizację stosunków pomiędzy II RP a III Rzeszą. Antyniemiecka postawa wojewody różniła się znacznie od oficjalnego kursu polskiej polityki zagranicznej. Michał Grażyński kontynuował w latach 1933–1938 politykę polonizacji życia gospodarczego i społecznego na terenie województwa śląskiego.
Stosunki polsko-niemieckie zmieniły się diametralnie w połowie marca 1939 roku. III Rzesza wysunęła wtedy żądania terytorialne względem Polski. Sytuacja międzynarodowa i wewnętrzna Polski stawała się coraz bardziej skomplikowana. Państwo polskie było narażone na niebezpieczeństwo wynikające z odwetowych tendencji polityki III Rzeszy. Wpływało to w dużym stopniu na antypolską postawę mniejszości niemieckiej, a wyrażone było w działalności V kolumny. Przodowała w niej JDP.
W czerwcu 1939 r. wojewoda Grażyński wezwał Rudolfa Wiesnera, oświadczając mu, że jest on odpowiedzialny za wykroczenia partii młodoniemieckiej. Ostrzegał go także przed restrykcjami w razie dalszego prowadzenia antypolskiej działalności. Wiesner uważał, że poczynania JDP są zgodne ze statutem, a partia prowadzi publicznie walkę o niemiecką grupę narodową pod patronatem państwa.
Mimo że V kolumna nie miała decydującego udziału w przygotowaniu działań wojennych w 1939 r., to jednak jej działalność spowodowała w Polsce duże straty, będąc późniejszą kuźnią kadr dla nowego aparatu państwowego.
Po więcej informacji odnośnie do losów Górnego Śląska w I połowie XX wieku zapraszam do książki: „Codzienność wojenna i powojenna Górnego Śląska w pamięci najstarszych mieszkańców” autorstwa Mateusza Paszendy.
Mateusz Paszenda
Zdjęcie tytułowe: Niemieccy członkowie korpusu Henleinowców, którzy w latach 1938-1939 prowadzili dywersję w Czechosłowacji. Źródło zdjęcia: Bundesarchiv, Bild 146-1972-026-51 / CC-BY-SA 3.0.
