Mimo iż w trakcie II wojny światowej zaangażowane w konflikt państwa podzieliły się na dwa wyraźnie odrębne bloki, przed wybuchem wojny sytuacja była bardziej skomplikowana. Wiązało się to z nietrwałością niektórych porozumień oraz doraźnością sojuszy zawieranych przez państwa o mocno odmiennym profilu politycznym.
Pakt totalitaryzmów
Jako najbardziej trwałe można określić porozumienie między nazistowskimi Niemcami i faszystowskimi Włochami. Oba państwa łączyły założenia ideologiczne oraz wspólne interesy wymierzone głównie w państwa Europy Zachodniej – Wielką Brytanię i Francję. W październiku 1936 roku Włochy i Niemcy podpisały traktat o przyjaźni, który symbolicznie wyznacza początek sojuszu tzw. Osi (od określenia państwa sprzymierzone z III Rzeszą są nazywane Państwami Osi). W maju 1939 roku przymierze zostało uzupełnione tzw. paktem stalowym, umową o charakterze militarnym i politycznym. We wrześniu 1940 roku, już w trakcie wojny, do paktu przystąpiła Japonia (tzw. pakt trzech), co związało państwa symboliczną osią Berlin-Rzym-Tokio. Japonia była także sygnatariuszem podpisanego w listopadzie 1936 roku paktu antykominternowskiego wymierzonego w Związek Radziecki.
W trakcie wojny do paktu trzech czasowo przystępowały także mniejsze państwa. Przed wybuchem konfliktu nie deklarowały jednak wyraźnego poparcia dla polityki nazistowskich Niemiec. Mimo dzielących oba państwa różnic latem 1939 roku doszło do zbliżenia III Rzeszy i Związku Radzieckiego. Zaowocowało to podpisaniem paktu Ribbentrop-Mołotow w sierpniu 1939 roku. Tajny załącznik do paktu sankcjonował wspólny rozbiór Polski i wyznaczenie nowej granicy niemiecko-radzieckiej. Porozumienie było przejawem polityczno-militarnego pragmatyzmu obu stron, które w Polsce upatrywały wspólnego przeciwnika. W trakcie trzech lat poprzedzających pakt sygnatariusze ścierali się na froncie ekonomicznym, politycznym, a nawet militarnym w czasie wojny domowej w Hiszpanii. Niemcy wspierali wówczas faszystowski ruch gen. Francisco Franco.
Sojusznicy bez wyboru
Przeciwwagę dla sojuszu niemiecko-włoskiego stanowiło przymierze Wielkiej Brytanii i Francji. Mimo dużych możliwości oba kraje prowadziły politykę Appeasementu (z ang. Łagodzenia) względem żądań III Rzeszy, nie decydując się na postawienie wyraźnej granicy względem imperialnych zapędów Niemiec. Rywalizacja między obydwoma krajami uwidaczniała się w zachowawczej polityce Wielkiej Brytanii, która nie godziła się na nadmierne osłabianie Niemiec na rzecz Francji. Z kolei Paryż wspierał porozumienia mniejszych państw, zachęcając Czechosłowację, Rumunię i Jugosławię do nawiązania współpracy w ramach tzw. ,,małej ententy”, umacniając w ten sposób swoją międzynarodową pozycję. Stosunkowo najsłabsze więzi łączyły państwa Europy Zachodniej z dotychczasowym sojusznikiem Stanami Zjednoczonymi. Była to konsekwencja wyraźnie izolacjonistycznej tendencji w amerykańskiej polityce zagranicznej okresu dwudziestolecia międzywojennego.
Trzecim elementem antyniemieckiego przymierza miała być Polska, która w latach trzydziestych starała się układać przyjacielskie stosunki zarówno z Niemcami, jak i Sowietami. Mimo podpisanych paktów o nieagresji Polska padła ofiarą uderzenia sił obu mocarstw. Jedną z gwarancji bezpieczeństwa miały być porozumienia z Francją i Wielką Brytanią. Już w 1921 roku Polska podpisała traktat sojuszniczy z Francją, który następnie uzupełniano w 1925 i w maju 1939 roku, kiedy to w Paryżu sygnowano umowę wojskową. Stosunki z Wielką Brytanią zostały uregulowane tuż przed wybuchem wojny. Najpierw w marcu 1939 roku strona brytyjska udzieliła Polsce gwarancji, a następnie dwa dni po podpisaniu paktu Ribbentrop-Mołotow sygnowano w Londynie traktat sojuszniczy.
Porozumienia sojusznicze w przededniu II wojny światowej odznaczały się albo nietrwałością i brakiem zaufania, jak w przypadku późniejszych aliantów, albo chwilową wspólnotą interesów, jak w przypadku III Rzeszy i Związku Radzieckiego. Stosunkowo najmocniejsze więzi, głównie na bazie wspólnej ideologii i interesu polityczno-militarnego, łączyły Niemcy z Włochami, czego efektem była ścisła współpraca w trakcie II wojny światowej.
Zdjęcie tytułowe: minister Kasprzycki (w środku) przybywa do Paryża w maju 1939 roku. Po lewej stronie ambasador RP w Paryżu Łukasiewicz, po prawej min. Gamelin. Zdjęcie za: Wikipedia, domena publiczna
