Przez pacyfikację w kontekście II wojny światowej rozumie się przede wszystkim działalność niemieckiego okupanta, który dokonywał masakr ludności cywilnej na podbitych ziemiach. Ofiarami padały skupiska ludzkie, w tym wioski, a nawet całe regiony. Czystka była prowadzona albo jako element zaplanowanej eksterminacji ludności, albo doraźnie w ramach odwetu za rzekome przewinienia cywilów względów administracji okupanta. Trudno jednoznacznie określić liczbę pomordowanych w wyniku niemieckich pacyfikacji, zważywszy na powszechność zjawiska oraz skalę egzekucji. Pacyfikacje dotknęły szczególnie mocno obszar okupowanej Polski oraz Związku Radzieckiego, przy czym nie należy zapominać także o innych przypadkach masowych mordów w innych częściach Europy.
Przebieg operacji
Masakry ludności cywilnej ze strony niemieckiego najeźdźcy rozpoczęły się w Polsce jeszcze w trakcie trwania kampanii wrześniowej. Wraz z przesuwaniem się frontu niemieccy żołnierze spacyfikowali ok. 400 miejscowości, przede wszystkim małych wiosek. Mieszkańców rozstrzeliwano lub tłoczono w budynkach, które następnie podpalano. Polaków oskarżano najczęściej o wspieranie antyniemieckich wystąpień, odbierając im często prawo do obrony przed agresją ze strony wojsk III Rzeszy. W późniejszym okresie pacyfikacje były obliczone na zastraszenie ludności cywilnej i zniechęcenie jej do wspierania rosnącego w siłę ruchu podziemnego. Do największego natężenia akcji pacyfikacyjnych doszło na Zamojszczyźnie, gdzie w 1942 roku Niemcy rozpoczęli masowe wysiedlenia i przygotowania do sprowadzenia osadników z Niemiec.
Masakry przeprowadzali świetnie wyekwipowani żołnierze i funkcjonariusze SS. Ich ofiarami padali zazwyczaj bezbronni ludzi, nie wyłączając kobiet, dzieci i starców. Podobny scenariusz dotyczył ziem radzieckich, które w czerwcu 1941 roku zaatakowały siły Wehrmachtu. Zbrodniczą działalność wspierały Einsatgruppen, specjalne oddziały powołane do prowadzenia eksterminacyjnej polityki III Rzeszy. Przerażać może sposób dokonywania egzekucji. Wielokrotnie dochodziło do masowych spaleń w synagogach, kościołach czy szkołach. Drzwi i okna zabijano deskami, aby uniemożliwić wydostanie się na zewnątrz stłoczonym w podpalonym budynku mieszkańcom. Ciała pomordowanych często składano w masowych grobach, nierzadko kopanych wcześniej przez ofiary egzekucji.
Trudne szacunki
Trudno określić bilans akcji pacyfikacyjnych na okupowanych przez Niemców ziemiach wschodnich. Szacuje się, iż wśród ofiar masowych zbrodni mogło się znaleźć nawet do 100 tys. Polaków. Zniszczeniu uległo od kilkuset do kilku tysięcy miejscowości. W niektórych, jak chociażby w Hucie Pieniackiej, okupant wymordował jednorazowo nawet ok. 1000 ludzi. Znacznie mniejsze rozmiary akcje pacyfikacyjne przybrały w innych częściach Europy. W Protektoracie Czech i Moraw najsłynniejszym przypadkiem masowego mordu była pacyfikacji wsi Lidice i Leźáky w odwecie za zamach na Reinharda Heydricha. Zginęło tam ponad 3000 ludzi. We francuskim Oradour Niemcy zamordowali ponad 600 ludzi, co miało stanowić odwet za zabójstwo oficera SS.
Zdjęcie tytułowe: Wysiedlenie wioski na Zamojszczyźnie przez Niemców. Źródło zdjęcia: Wikipedia, domena publiczna.
